Nguyên nhân Mỹ 'phải lòng' meme từ Trung Quốc

Chính phủ Mỹ nói rằng các ứng dụng và hoạt động trực tuyến của Trung Quốc đe dọa an ninh của người Mỹ. Nhưng người dùng internet Mỹ lại phát cuồng với meme (ảnh/video vui) của Trung Quốc.

Thông thường, glyxin công nghiệp dùng trong thực phẩm là một chủ đề không thu hút được sự chú ý của bất kỳ ai.

Ấy vậy mà từ mùa hè năm 2024, Donghua Jinlong, một nhà sản xuất loại axit amin này ở Trung Quốc, đã trở thành tâm điểm chú ý trên TikTok ở Mỹ.

Người dùng TikTok ở Mỹ thích thú với những bài đăng từ Donghua Jinlong và biến chúng thành những meme cực kỳ phổ biến trong lúc công ty này hùa theo một cách tinh quái.

Và thế là, thông tin về glyxin công nghiệp Trung Quốc nhanh chóng lan rộng.

Trong những tuần gần đây, một lệnh cấm TikTok ở Mỹ chực chờ khiến số lượng người dùng Mỹ lớn một cách bất ngờ đổ xô qua một ứng dụng mạng xã hội nổi tiếng khác của Trung Quốc – Rednote, còn gọi là Xiaohongshu, có thể dịch thành "Cuốn sách nhỏ màu đỏ".

Khoảng ba triệu người dùng ở Mỹ đã đăng ký tài khoản RedNote trong những ngày ngắn ngủi trước khi một đạo luật cấm TikTok vì lo ngại về an ninh quốc gia có hiệu lực trước khi Tổng thống Mỹ Donald Trump trì hoãn lệnh này trong vòng 75 ngày.

Việc những người tự xưng là "người tị nạn TikTok" tham gia cùng khoảng 300 triệu người dùng khác trên Xiaohongshu, chủ yếu ở Trung Quốc, đã gieo mầm cho một mối quan hệ giữa người dân Trung Quốc và Mỹ khi hai bên trao đổi những câu đùa, meme và thậm chí giúp nhau làm bài tập về nhà.

Điều này xảy ra khi căng thẳng giữa Mỹ và Trung Quốc đặc biệt gia tăng do lo ngại về an ninh quốc gia và về một cuộc chiến thương mại có thể nổ ra giữa hai quốc gia.

Tuy nhiên, mạng xã hội dường như đang mang đến cho người dân Mỹ và Trung Quốc cơ hội vượt qua "Vạn Lý Trường Thành" (một thuật ngữ dùng để chỉ sự kiểm duyệt internet nghiêm ngặt của Trung Quốc) vốn thường ngăn cách các hoạt động trực tuyến của hai quốc gia.

Nhưng liệu sự giao thoa của hai nền văn hóa meme phong phú và rất khác nhau này có thể đem lại những gì ngoài những trận cười hay không?

Và liệu nó có thể mang tới một điểm chung cho những người dân thường bị chia cắt do lời lẽ của các lãnh đạo chính trị của họ?

Dù đúng là việc "di cư" qua RedNote là mới, nhưng việc người Mỹ thích thú với meme từ Trung Quốc đã xuất hiện từ trước.

Vào năm 2024, meme và các nội dung từ Trung Quốc tràn qua Mỹ qua một cách rất lạ và bất ngờ. Trong suốt mùa hè, "những cô nàng glycine" đã mang tới cho nhà sản xuất glycine ở Hà Bắc sự nổi tiếng bất ngờ.

Glycine là một axit amin được sử dụng trong nhiều sản phẩm thực phẩm.

Riêng biệt, những người tạo meme cũng tận dụng những video kỳ quặc về "Little John" (John bé nhỏ), một nhân vật hoạt hình sử dụng dầm thép mạ kẽm để thực hiện những cải tạo nhà phi lý dựa trên một trò đùa quen thuộc bắt nguồn từ nền tảng BiliBili của Trung Quốc.

Chắc hẳn bạn đã từng nghe câu "cóc ghẻ đòi thịt thiên nga"?

Vào tháng 8/2024, người có tầm ảnh hưởng (influencer) YourKris đã đăng một bài trên RedNote thảo luận về những rắc rối của mình trong mối quan hệ với bạn trai.

Đáp lại, cô nhận được hàng loạt bình luận ủng hộ từ người dùng Trung Quốc với các cụm từ như "you swan, he frog". (tạm dịch là: "Bạn là thiên nga, hắn là con cóc").

Sau đó, người dùng Mỹ đã sử dụng thành ngữ được dịch theo nghĩa đen này để mô tả mọi thứ, từ mối quan hệ cá nhân của người nổi tiếng đến các ứng cử viên chính trị.

Việc meme Trung Quốc được ưa chuộng cho thấy mức độ người Mỹ hứng thú với Trung Quốc ngay khi mà sự căng thẳng giữa hai quốc gia, đặc biệt về vị thế thống trị lĩnh vực công nghệ, dường như chưa bao giờ cao trào đến vậy.

Điều này cũng tạo cơ hội cho một số tương tác có vẻ không tưởng mà dường như đi ngược lại diễn ngôn địa chính trị.

Cần lưu ý‎ rằng trong khi người Mỹ có quyền tự do biểu đạt, người Trung Quốc không có được quyền tự do ngôn luận ở mức độ tương đương. Trên mạng xã hội và các ứng dụng nhắn tin, một số cụm từ hoặc chủ đề bị chặn.

Theo một số nhà sáng tạo nội dung Mỹ từng chia sẻ nội dung Trung Quốc lên mạng, lý do những nội dung này thành công tương tự như những nội dung thành công khác: hài hước, chất lượng sản xuất tốt và đem lại cảm giác chân thực.

Donghua Jinlong, nhà sản xuất glycine ở Hà Bắc, chỉ trở thành một meme sau khi một video quảng cáo của họ bất ngờ thu hút được nhiều chú ý trên TikTok vào giữa năm 2024.

Chiến dịch marketing dí dỏm của Donghua Jinlong cho một sản phẩm công nghiệp mà người tiêu dùng cá nhân thậm chí còn không mua được đã khiến nhiều người cảm thấy kỳ lạ.

"Chúng tôi xem video và tất cả đều có cùng suy nghĩ, đây hẳn phải là một thứ gì đó," Diana R, chủ tài khoản meme nổi tiếng citiesbydiana cho biết.

"Trong một tháng trời, chúng tôi giả vờ mua hóa chất công nghiệp từ Trung Quốc và làm các video kiểu influencer cho một sản phẩm chỉ được bán cho các doanh nghiệp."

Meme này nổi tiếng đến mức The Washington Post, The New Yorker và một số phương tiện truyền thông khác cũng đặc biệt quan tâm.

Donghua Jinlong cũng hùa theo bằng cách gửi các gói hàng quà tặng tới các nhà sáng tạo nội dung.

Sự nổi tiếng của meme này tràn sang cả những nền tảng khác ngoài TikTok. Những người tự xưng là "những cô nàng glycine" tạo ra nội dung Donghua Jinlong chế nhằm nhạo báng những khuôn mẫu bài đăng mạng xã hội liên kết với các influencer và thương hiệu nổi tiếng.

Tuy nhiên, sự thích thú quá mức người Mỹ dành cho một nhà sản xuất hóa chất ở Trung Quốc cũng có thể mang một yếu tố chính trị.

Đặc biệt là trong một năm bầu cử mà ông Donald Trump, người cuối cùng đã thắng cử, từng cam kết sẽ áp đặt thuế quan nặng nề lên các doanh nghiệp như Donghua Jinlong.

"Trung Quốc là quốc gia mà chúng ta đáng lẽ ra không nên thích," Diana giải thích.

"Chính phủ đã bảo chúng ta phải ghét họ. Nhưng tôi không sợ họ. Đó chỉ là một tuyên bố chính trị. Họ giống y như chúng ta, và chúng ta biết họ giống y như chúng ta. Đương nhiên là có sự khác biệt văn hóa, khác biệt ngôn ngữ, nhưng cuối cùng thì tất cả chúng ta đều cười trước những điều hài hước."

Sau khi lệnh cấm TikTok được ban hành, người dùng Mỹ và Trung Quốc trên RedNote đã đùa giỡn về việc do thám lẫn nhau và những gì họ cho là nỗ lực của chính phủ hai nước nhằm chia rẽ người dân hai nước.

"Những câu chuyện chính trị vĩ mô mất đi sức nặng trong những tương tác hàng ngày," bà Jianqing Chen, nhà nghiên cứu về ngôn ngữ và văn hóa Đông Á tại Đại học Washington ở St Louis, nêu đánh giá.

"Việc tương tác cá nhân và trực tiếp thông qua mạng xã hội cho phép nhìn nhận của người dùng vượt qua những căng thẳng địa chính trị để nhận ra những trải nghiệm chung của con người."

Ảnh chụp màn hình các cuộc trò chuyện dường như giữa cư dân mạng Trung Quốc và Mỹ trên RedNote tiết lộ cách ngay cả những chủ đề thông thường cũng là nguồn hứng khởi của người dân hai nước.

Một số người dành thời gian thảo luận về chi phí y tế hoặc bài tập tiếng Anh của họ - dạng tương tác nhận được nhiều sự chú ‎ý trên X; các bài hát tiếng Trung nổi dần lên với những tài khoản sử dụng tiếng Anh trên TikTok.

Người Mỹ từ lâu đã băn khoăn về những gì xảy ra ở phía bên kia "Vạn Lý Trường Thành".

Tương tác giữa người Mỹ với meme Trung Quốc diễn ra giữa sự chia rẽ kỹ thuật, các hạn chế pháp lý do hai quốc gia áp đặt lên lĩnh vực công nghệ của nhau và, theo bà Chen, "bản chất của các nền tảng Web 2.0, có vẻ cởi mở và kết nối, nhưng thực tế lại hoạt động như các hệ sinh thái khép kín tạo ra các rào cản vô hình giữa người dùng".

RedNote, một trong số ít nền tảng lớn của Trung Quốc được chính phủ cho phép hoạt động ở nước ngoài, thường là điểm tiếp cận văn hóa internet Trung Quốc khởi đầu của người Mỹ.

"Cư dân mạng trên Xiaohongshu tạo ra những nội dung đỉnh nhất tôi từng thấy. Tôi đã học được cách trở nên sáng tạo hơn từ họ. Họ là nguồn cảm hứng lớn của tôi," Rick, một người Mỹ đăng video lên TikTok bằng tài khoản Prognoz Pogodi, chia sẻ.

Anh từ chối tiết lộ họ tên đầy đủ để giữ bí danh trực tuyến.

Rick lần đầu tiên biết tới RedNote nhờ lời giới thiệu từ một người bạn trên mạng. Anh ngay lập tức thấy ấn tượng.

Các video TikTok của Rick lồng tiếng những nội dung từ Xiaohongshu thường tập trung vào chủ đề giáo dục hoặc thực phẩm. Anh sử dụng bản dịch theo nghĩa đen của các thành ngữ và cụm từ tiếng Quan thoại.

"Tôi vô cùng ngạc nhiên khi mọi thứ diễn ra thành công và nhanh chóng tới vậy," Rick nói.

"Tôi chưa bao giờ nghĩ rằng có rất nhiều người thích những nội dung này."

Một số bài đăng của Rick có hàng triệu lượt xem và các video của anh có sự góp mặt của Fiveish, tờ tiền năm đô la biết nói giúp đọc các bản dịch do AI tạo ra từ các câu chuyện trên Xiaohongshu. Đã có hàng loạt các đối thủ bắt chước phong cách này, bao gồm Yapdollar, người đã bắt chước ý tưởng này trên các nền tảng khác.

Giống như bất kỳ hình thức nghệ thuật nào, meme tiết lộ cho người xem thế giới quan của người khác.

Và nếu tình yêu của người dùng mạng xã hội Mỹ đối với meme Trung Quốc thể hiện bất cứ điều gì, thì đó có lẽ là sự tò mò vẫn là một động lực căn bản định hình văn hóa internet, cho dù bạn đang "lướt" Instagram hay X, đảo qua các trang tin tức hay trò chuyện với những người dùng khác trên Xiaohongshu.