Hoa Kỳ và Trung Quốc ráo riết cứu vãn Thượng đỉnh Trump-Tập

Chỉ một tháng sau khi Tổng thống Mỹ Donald Trump ca ngợi "tiến bộ" trong đàm phán với Trung Quốc, hai cường quốc đang ráo riết cứu vãn một hội nghị thượng đỉnh đã được lên kế hoạch giữa các nhà lãnh đạo trong khi vẫn đổ lỗi cho nhau về việc căng thẳng đột ngột gia tăng, Reuters đưa tin.

Tuy nhiên, vào sáng 23/10 theo giờ địa phương, Thư ký báo chí Nhà Trắng Karoline Leavitt thông báo Tổng thống Donald Trump sẽ tham gia cuộc gặp song phương với Chủ tịch Tập Cận Bình, trước khi khởi hành về nước.

Các chuyên gia đánh giá ngay cả khi cuộc hội đàm giữa ông Trump và ông Tập có thể trở lại đúng hướng, thì niềm tin của mỗi bên rằng mình đang nắm thế thượng phong, cùng với lập trường cứng rắn hơn của Trung Quốc, khiến kịch bản dễ xảy ra nhất là một thỏa thuận nhỏ chỉ giải quyết được một vài vấn đề.

"Trung Quốc tin rằng đàm phán suông là không đủ và các biện pháp đối phó hiệu quả với Mỹ là cần thiết để ngăn chặn Mỹ gây áp lực," ông Ngô Tâm Bá, chuyên gia về quan hệ giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới, bình luận.

Mối quan hệ thương mại quan trọng nhất thế giới, với giá trị 660 tỷ USD mỗi năm, cùng với một thỏa thuận đình chiến mong manh được đàm phán qua nhiều tháng đang bị đe dọa.

"Các động thái gần đây của Trung Quốc thực chất phản ánh sự thay đổi trong cách tiếp cận đối với các cuộc đàm phán kinh tế và thương mại với Mỹ trong nhiệm kỳ thứ hai của ông Trump," ông Ngô, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Mỹ tại Đại học Phục Đán ở Thượng Hải, nói thêm.

Cuộc thương chiến âm ỉ suốt nhiều tháng đã bùng nổ hoàn toàn vào đầu tháng 10, sau khi Bắc Kinh gia tăng đáng kể việc hạn chế xuất khẩu đất hiếm, nhằm đáp trả việc Mỹ tăng số lượng công ty bị cấm mua công nghệ của họ.

Các chuyên gia cho hay động thái siết chặt kiểm soát các khoáng sản thiết yếu của Trung Quốc, thậm chí vượt ra ngoài biên giới của mình, là một bước gia tăng trong bộ công cụ giải quyết tranh chấp thương mại, nhấn mạnh ý định của Bắc Kinh muốn sử dụng ưu thế của mình đối với các chuỗi cung ứng quan trọng.

"Đây là một sự mở rộng về quyền tài phán ngoài lãnh thổ," Cory Combs, chuyên gia tại công ty tư vấn Trivium China, nhận định.

"Có thông điệp rõ ràng một cách đáng ngạc nhiên trong các biện pháp kiểm soát về vấn đề này, đặc biệt nhắm vào một số loại chip."

Trung Quốc, quốc gia sản xuất hơn 90% lượng đất hiếm đã qua chế biến của thế giới, đã mô tả các lệnh hạn chế của mình là đáp lại các quy tắc của Mỹ nhằm hạn chế xuất khẩu các sản phẩm liên quan đến chất bán dẫn của các quốc gia khác sang châu Á.

Hai nguồn tin thân cận với các cuộc thảo luận nội bộ của chính quyền Trump cho hay Mỹ đã bị bất ngờ trước đòn tấn công của Trung Quốc. Một nguồn tin khác cho biết các quan chức đang khảo sát các công ty Mỹ để xem các biện pháp của Trung Quốc sẽ ảnh hưởng đến họ như thế nào.

Mặc dù sau đó Bắc Kinh tìm cách miêu tả các biện pháp kiểm soát của mình là có mục tiêu, nhưng khung pháp lý này đã được chuẩn bị từ lâu và gần như chắc chắn sẽ được duy trì, các chuyên gia nhận xét.

Các quan chức ở Washington cáo buộc Trung Quốc đang tiến hành "chiến tranh kinh tế," ông Trump đã cảnh báo cuộc họp có thể không diễn ra, và mỗi bên đổ lỗi cho bên kia về bước leo thang đột ngột.

Điều này khác xa với những bình luận của ông Trump khi ca ngợi "tiến bộ" về các vấn đề từ thương mại, TikTok đến buôn lậu fentanyl và chiến tranh Ukraine, được đưa ra sau vòng đàm phán gần đây nhất ở Madrid và cuộc điện đàm hồi tháng Chín với ông Tập.

'Chiến tranh kinh tế'

Ông Trump cho hay mình tiếp tục lên kế hoạch gặp ông Tập ở Hàn Quốc vào cuối tháng 10 bên lề cuộc họp của Diễn đàn Hợp tác Kinh tế Châu Á - Thái Bình Dương (APEC) và kỳ vọng đạt được thỏa thuận, nhưng ông nhắc lại lời đe dọa về thuế quan 100% nếu cuộc gặp không thành công.

Tìm kiếm một giải pháp giảm nhiệt vào phút chót, Bộ trưởng Tài chính Mỹ Scott Bessent và Phó Thủ tướng Trung Quốc Hà Lập Phong dự kiến gặp nhau tại Malaysia chỉ vài ngày trước đó.

Các cuộc họp này diễn ra sau những cuộc đàm phán gay gắt ở các thành phố châu Âu từ Geneva đến Stockholm để bàn về thương mại, fentanyl, tiếp cận thị trường và các khía cạnh khác của quan hệ, sau đó cả hai bên đã tố cáo nhau không tuân thủ lời hứa.

Các bộ trưởng nội các của ông Trump coi động thái của Trung Quốc về đất hiếm là "cuộc chiến kinh tế toàn diện", theo nhận xét của một người quen thuộc với vấn đề.

"Khả năng leo thang là nghiêm trọng. Không có cách khắc phục dễ dàng nào, chẳng hạn như một đợt tạm dừng 90 ngày nữa," người này nói thêm.

Nhà Trắng và Bộ Tài chính Mỹ không trả lời yêu cầu bình luận. Bộ Ngoại giao và Bộ Thương mại Trung Quốc cũng không lập tức trả lời yêu cầu bình luận.

Michael Hart, chủ tịch Phòng Thương mại Mỹ tại Trung Quốc, cho rằng một phần thách thức là cả hai bên đều tin rằng họ đang nắm thế thượng phong.

"Trong các cuộc thảo luận của chúng tôi với các quan chức Trung Quốc, họ bày tỏ sự tin tưởng vào nền kinh tế của mình và tin rằng nền kinh tế và hệ thống chính trị Mỹ đang gặp rối loạn. Do đó, họ cảm thấy mình đang ở cửa trên," ông Hart nói.

Ông nói thêm rằng các cuộc đàm phán đang gặp khó khăn vì các quan chức Mỹ trong khi đó lại cảm thấy tự tin về nền kinh tế của chính họ và tin rằng nền kinh tế Trung Quốc đang suy yếu.

'Linh hoạt và thực dụng'

Việc Washington thiếu một chính sách thống nhất về Trung Quốc làm mọi việc thêm phức tạp, các nguồn tin thân cận cho hay và nêu dẫn chứng về sự kết hợp của các biện pháp trừng phạt nhưng cũng có sự nới lỏng đối với một số hoạt động bán chip và thỏa thuận về TikTok.

"Những người tôi gặp ở DC nói rõ rằng các chính sách của chính quyền Trump về Trung Quốc khá diều hâu. Tuy nhiên, họ cũng thừa nhận bản thân tổng thống đôi khi đã có thể linh hoạt và thực dụng hơn," ông Hart nói.

Trong khi cả hai bên chuẩn bị cho các cuộc đàm phán, họ cũng đang đa dạng hóa nền kinh tế và phát triển các biện pháp mới.

Hôm 20/10, ông Trump đã ký một hiệp ước khoáng sản quan trọng với Úc nhằm bù đắp vai trò của Bắc Kinh. Mỹ cũng đang cân nhắc nhắm mục tiêu vào các mặt hàng xuất khẩu được phần mềm hỗ trợ.

Các quan chức cho hay những mức thuế quan mở rộng cũng đang được soạn thảo cho chất bán dẫn, dược phẩm và các ngành chủ chốt khác.

Về phần mình, Trung Quốc có thể dùng đến việc thực thi mạnh mẽ các lệnh kiểm soát đất hiếm mới, khởi động các cuộc điều tra chống độc quyền mới đối với các công ty Mỹ, hoặc tăng thuế, như đã làm hồi tháng Tư.

Giữa sự ngờ vực, một kịch bản lạc quan sẽ là việc tiếp nối thỏa thuận Giai đoạn Một năm 2020, một người quen thuộc với vấn đề cho hay, mặc dù các thỏa thuận mua đậu nành hoặc các sản phẩm nông nghiệp khác có thể dễ dàng đạt được hơn.

"Kịch bản tốt nhất là các biện pháp xây dựng lòng tin và nhiều chỉ đạo hơn để đàm phán một thỏa thuận có thể được khởi động vào nửa đầu năm sau," Peter Harrell, một quan chức kinh tế quốc tế trong chính quyền Biden, nhận định.