'Vô lý': Lý do game trực tuyến không nằm trong lệnh cấm mạng xã hội của Úc

Chiều thứ Tư hằng tuần đã trở thành một thói quen đối với Sadmir Perviz, cậu bé 15 tuổi. Từ nhà ở Perth đến Bệnh viện Fiona Stanley là một hành trình khá vòng vèo - nhưng theo Sadmir, hoàn toàn xứng đáng - để được ngồi xuống chơi Dungeons & Dragons cùng những người có thể cậu chưa từng quen biết, nhưng lại có rất nhiều điểm chung.

Sadmir và những người bạn đồng hành trong các trò chơi bàn cờ (board game) chỉ là một phần trong số khoảng 300 bệnh nhân của phòng khám rối loạn chơi game - cơ sở công lập duy nhất tại Úc chuyên điều trị dạng vấn đề này - nơi giúp người bệnh từng bước giảm dần thói quen chơi game trực tuyến quá mức.

Phòng sinh hoạt của họ là một không gian bình dị, nằm trong khu bệnh viện ít tên tuổi. Ở một góc phòng, vài chiếc ghế chất đầy trò chơi bàn cờ. Jenga, Uno và Sushi Go cũng là những lựa chọn được ưa chuộng tại nhóm sinh hoạt không chính thức này, nơi cả bệnh nhân lẫn các bác sĩ cùng tham gia.

Đó là một sự thay đổi đáng kể đối với cậu bé 15 tuổi, người chỉ vài tháng trước còn dành tới 10 tiếng mỗi ngày để chơi game trực tuyến cùng bạn bè.

"Mọi thứ hoàn toàn khác," Sadmir nói.

"Bạn được tung xúc xắc thay vì chỉ bấm nút. Bạn có thể tương tác trực tiếp với mọi người, biết rõ ai đang ngồi đó, chứ không chỉ là nói chuyện qua cuộc gọi với những người xa lạ."

Bác sĩ tâm thần Daniela Vecchio, người sáng lập phòng khám, cho biết chơi game tự thân không phải là điều xấu, nhưng có thể trở thành một vấn đề - thậm chí là nghiện.

Theo bà, các nền tảng game và mạng xã hội đặt ra những rủi ro tương tự đối với trẻ em: thời gian trên mạng quá nhiều cũng như nguy cơ tiếp xúc với những kẻ xấu, nội dung độc hại hoặc bị bắt nạt.

Vì vậy, bà đặt câu hỏi vì sao các nền tảng game lại không được đưa vào lệnh cấm mạng xã hội "đầu tiên trên thế giới" của Úc đối với người dưới 16 tuổi.

Lệnh cấm này, chính thức có hiệu lực từ hôm 10/12, nhằm ngăn thanh thiếu niên tạo tài khoản trên 10 nền tảng mạng xã hội, trong đó có Instagram, Snapchat và X. Trẻ em vẫn có thể truy cập các nền tảng như YouTube hay TikTok, nhưng không được sở hữu tài khoản.

Với bà Vecchio, việc loại trừ các nền tảng game là điều khó hiểu.

"Thật vô lý," bà nói.

"Game và mạng xã hội gắn bó với nhau rất chặt chẽ, gần như không thể tách rời.

"Những người chơi game quá nhiều thường cũng dành quá nhiều thời gian trên mạng xã hội - nơi họ theo dõi các game thủ khác hoặc phát trực tiếp quá trình chơi game. Đó là một cách để kết nối."

Chẳng hạn, Sadmir dành phần lớn thời gian trên nền tảng chơi game Steam, cũng như trên YouTube. Bác sĩ Vecchio đặc biệt lo ngại về các nền tảng Discord và Roblox - mối quan ngại này cũng được thấy từ nhiều chuyên gia và phụ huynh mà BBC phỏng vấn trong quá trình đưa tin về lệnh cấm và tác động của nó.

Cả Roblox và Discord đều vướng phải những cáo buộc cho rằng một số trẻ em bị phơi nhiễm với nội dung phản cảm hoặc gây hại thông qua các nền tảng này, đồng thời đang đối mặt với các vụ kiện liên quan đến an toàn trẻ em tại Mỹ.

Roblox đã triển khai các tính năng xác minh độ tuổi mới tại Úc và hai quốc gia khác vài tuần trước khi lệnh cấm mạng xã hội chính thức có hiệu lực; các biện pháp kiểm tra này dự kiến sẽ được áp dụng trên toàn cầu từ tháng Một.

Công ty cho biết những biện pháp này sẽ "giúp chúng tôi mang lại những trải nghiệm tích cực, phù hợp với độ tuổi cho tất cả người dùng Roblox".

Discord cũng đã áp dụng kiểm tra độ tuổi đối với một số tính năng từ đầu năm nay và đến hôm 10/12 thông báo sẽ triển khai thiết lập mới "mặc định dành cho thanh thiếu niên" đối với toàn bộ người dùng tại Úc.

'Thời kỳ vô luật lệ của việc sử dụng internet'

Kevin Koo, 35 tuổi, cựu bệnh nhân của phòng khám rối loạn chơi game, tự hỏi liệu lệnh cấm mạng xã hội có thể đã ảnh hưởng đến việc tiếp cận internet của anh khi còn nhỏ hay không.

"Tôi lớn lên trong thời kỳ internet gần như vô luật lệ, nên chẳng có hạn chế gì cả," anh nói.

"Về cơ bản, tôi được tự do hoàn toàn trên mạng. Vì vậy, tôi nghĩ với tôi, thiệt hại đã xảy ra rồi."

Anh Koo, trước đây là thực tập sinh tài chính lượng tử và quan tâm đến trí tuệ nhân tạo (AI), đã mất việc ngay trước khi đại dịch Covid-19 bùng phát. Sống tại Sydney, anh không có gia đình gần bên và cũng không có công việc ổn định.

Anh cho biết đã mất tự tin và cuối cùng bị cuốn vào game trực tuyến, coi trải nghiệm này giống như nghiện chất gây nghiện.

Bác sĩ Vecchio đồng ý với sự so sánh này - nếu có thể, bà sẽ không chỉ muốn mở rộng lệnh cấm mạng xã hội sang cả trò chơi điện tử mà còn nâng độ tuổi áp dụng lên 18.

Rối loạn chơi game hiện cũng đã được Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) công nhận là một chẩn đoán chính thức, và theo một nghiên cứu của Đại học Macquarie (Úc) năm 2022, khoảng 2,8% trẻ em Úc chịu ảnh hưởng vì tình trạng này. Bà Vecchio tin rằng con số trẻ có nguy cơ còn cao hơn.

Chính phủ Úc cho biết lệnh cấm nhằm bảo vệ trẻ em khỏi nội dung độc hại, bắt nạt mạng, dụ dỗ trực tuyến và các "thuật toán săn mồi", cùng nhiều mối nguy khác - nhiều hoặc tất cả trong số đó có thể cũng tồn tại trên các nền tảng trò chơi điện tử.

Cảnh sát Liên bang Úc là một trong những cơ quan đã cảnh báo rằng các phòng chat trên những trang này là môi trường dễ dẫn đến cực đoan hóa và lạm dụng trẻ em.

Tuy nhiên, như Ủy viên eSafety (một cơ quan chính phủ được thành lập nhằm đảm bảo an toàn trên mạng cho công dân) nhấn mạnh vào tháng trước, luật pháp thực thi lệnh cấm không dựa trên "đánh giá an toàn, nguy cơ hay thiệt hại".

Thay vào đó, các nền tảng được chọn dựa trên ba tiêu chí: nền tảng có mục đích duy nhất hoặc "mục đích chính đáng" là cho phép tương tác xã hội trực tuyến giữa hai người trở lên; liệu nền tảng có cho phép người dùng tương tác với một số hoặc tất cả người dùng khác; và liệu nền tảng có cho phép người dùng đăng bài hay không.

Lấy ví dụ, các ngoại lệ được đưa ra cho trò chơi điện tử vì mục đích chính của nó không phải là tương tác theo kiểu mạng xã hội.

Theo một số chuyên gia, luật này không hợp lý.

"Đó là sự bất lực, mang tính phản ứng," Marcus Carter, giáo sư tương tác người-máy tại Đại học Sydney, nhận định.

"Tương tác xã hội không phải là điều xấu… Có nhiều mối lo ngại có thể hợp lý về các nền tảng công nghệ lớn này và những gì chúng mang lại cho trẻ em, cũng như những gì trẻ có thể tiếp xúc. Vì vậy chúng ta mới nói rằng cần cấm mạng xã hội.

"Tôi chỉ ước gì chính phủ đang cố gắng tìm cách giúp đỡ thay vì chỉ dùng băng cá nhân băng bó cho một vết thương trúng đạn," ông nói.

Tama Leaver, giáo sư nghiên cứu internet tại Đại học Curtin và là điều tra viên chính tại Trung tâm Xuất sắc ARC về Trẻ em Kỹ thuật số, cũng cho rằng lệnh cấm mạng xã hội quá cứng nhắc - thay vào đó cần một cách tiếp cận tinh tế hơn, bao gồm cả với các nền tảng trò chơi.

"Có một thế giới rộng của các loại trò chơi, từ những không gian cực kỳ tích cực, nuôi dưỡng, vui nhộn, sáng tạo và thể hiện bản thân - ví dụ như Minecraft, nơi có rất nhiều ứng dụng tích cực."

Tuy nhiên, ông cho rằng những nền tảng như Roblox lại nằm ở phía kia của câu chuyện.

"Roblox không phải là một trò chơi. Đó là một loạt công cụ để người khác tạo ra trò chơi. Và chúng ta biết rằng một số trò chơi được tạo ra, rõ ràng hướng tới người lớn, lại được trẻ em nhỏ tuổi truy cập."

Trên bàn làm việc của giáo sư Leaver tại đại học có ba con thú nhồi bông được tích hợp ChatGPT. Trên hộp ghi rằng sản phẩm phù hợp với trẻ từ ba tuổi trở lên. Theo ông, điều này cũng đi quá xa.

"Tôi nghĩ cần có quy định phù hợp với độ tuổi," ông nói, nhắc tới việc trẻ em truy cập mạng.

"Tôi nghĩ chúng ta đang ở một thời điểm quan trọng, và không chỉ ở Úc, nhìn sang Liên minh châu Âu (EU), có nhu cầu rất lớn về đủ loại quy định."

Một kế hoạch điều trị, chứ không phải một bài thuốc chữa

Trong trường hợp của anh Koo, "tật xấu" của anh không chỉ là chơi game. Đó còn là các chatbot AI, một khía cạnh khác của đời sống trực tuyến đang bị xem xét kỹ lưỡng, từ việc bịa đặt thông tin đến bị cáo buộc khuyến khích trẻ em tự tử.

Có bằng chứng cho thấy các chatbot này được thiết kế để thao túng người dùng kéo dài tương tác, và việc sử dụng chúng còn dẫn đến một hiện tượng mới gọi là "tâm thần AI", khi người dùng ngày càng phụ thuộc vào chatbot AI và rồi tin rằng những điều tưởng tượng đã trở thành hiện thực.

Anh Koo cũng bắt đầu tìm kiếm các vấn đề sức khỏe tâm thần của mình trên Google và dựa vào AI để xác nhận chẩn đoán.

"Bạn tra cứu những thứ mà mình nghĩ mình đã biết, rồi kiểu như cho rằng là mình đã hoàn thành việc hôm nay - trị liệu với ChatGPT," anh nói.

Koo từng trải qua một cơn rối loạn tâm thần, và sau quá trình trị liệu chuyên sâu với chuyên gia, anh giờ đây áp dụng một cách tiếp cận khác.

"Tôi có thể tra Google hoặc hỏi ChatGPT, nhưng sau đó sẽ kiểm tra lại trực tiếp với bác sĩ trị liệu của mình," anh nói.

"Tôi nghĩ việc đọc cảm xúc con người và trò chuyện trực tiếp với ai đó hoàn toàn khác biệt."

Chính phủ cho biết sẽ liên tục rà soát danh sách các nền tảng bị cấm và vào cuối tháng 11 vừa qua đã bổ sung Twitch, nền tảng phát trực tiếp mà mọi người thường chơi game trong khi trò chuyện với khán giả.

Bộ trưởng Truyền thông Anika Wells cũng nói với BBC tuần trước rằng Ủy viên eSafety "đang để mắt kỹ lưỡng tới Roblox".

Bà nhấn mạnh rằng lệnh cấm mạng xã hội "không phải là thuốc chữa, mà là một kế hoạch điều trị" và "luôn phát triển theo thời gian".

Áp lực yêu cầu các nền tảng cải thiện đang ngày càng tăng. Các gia đình cũng xếp hàng dài chờ được hỗ trợ tại phòng khám rối loạn chơi game, nhưng bà Vecchio phải từ chối.

"[Luật pháp] đang loại trừ những nền tảng nơi trẻ tương tác với nhiều người khác, trong đó một số có thể gây hại cho chúng," bà Vecchio nói.

"Trẻ em cần được bảo vệ, cần được an toàn."