Trung Quốc có thực sự cởi mở để cải thiện quan hệ với Úc?

Tiffanie Turnbull

BBC News, Sydney

Sau nhiều năm căng thẳng leo thang với Úc, Trung Quốc gần đây dường như đột ngột thay đổi thái độ.

"Phía Trung Quốc sẵn sàng bắt nhịp [về quan hệ song phương], điều chỉnh lại và tái khởi động", Bộ trưởng Ngoại giao Vương Nghị nói hồi tuần trước, theo Reuters.

Trong hơn hai năm, chính phủ Australia không thể có các cuộc điện đàm với những người đồng cấp Trung Quốc, huống chi là đồng ý cho một cuộc họp.

Nhưng trong một dấu hiệu có thể làm tan băng, các bộ trưởng quốc phòng của hai nước đã gặp nhau vào tháng 6 và các bộ trưởng ngoại giao đã gặp nhau vào đầu tháng này bên lề hội nghị thượng đỉnh G20.

Nó có ý nghĩa như thế nào?

'Ý nghĩa của lời nói'

Ngoại trưởng Úc Penny Wong hy vọng các cuộc hội đàm là "bước đầu tiên hướng tới ổn định mối quan hệ".

Quan hệ hai nước trở nên tồi tệ khi Australia vào năm 2018 cấm gã khổng lồ viễn thông Trung Quốc Huawei sử dụng mạng 5G, kêu gọi điều tra về nguồn gốc của Covid-19 và chỉ trích hồ sơ nhân quyền của Trung Quốc ở Tân Cương và Hồng Kông.

Trung Quốc đáp trả bằng cách áp đặt các rào cản thương mại đối với hàng xuất khẩu của Úc - từ lúa mạch và tôm hùm đến gỗ và than đá - và cắt đứt mọi liên hệ ở cấp bộ trưởng.

Ngành công nghiệp rượu vang bị ảnh hưởng đặc biệt nghiêm trọng. Trung Quốc là thị trường béo bở nhất của Úc - trị giá một phần ba tổng doanh thu xuất khẩu - trước khi bị áp thuế vào năm 2020.

Nhưng kể từ cuộc bầu cử chính phủ của Thủ tướng Úc Anthony Albanese vào tháng 5, đã có một loạt các hoạt động song phương và - một số người cho là - nguyên nhân dẫn đến sự lạc quan.

Về điểm này, đó chỉ là lời nói khoa trương, Jennifer Hsu từ Viện Lowy nhận xét.

“Tôi không nghĩ đây là một cành ô liu… [và] Tôi sẽ không nói rằng đó là một sự điều chỉnh lại,” bà nói với BBC. "Vẫn chưa có bất kỳ lời hứa nào của cả hai bên."

Nhưng sự thay đổi giọng điệu của Úc - khỏi thái độ tự cho mình là mạnh mẽ của chính phủ Scott Morison - vẫn là một vấn đề lớn, bà nói.

Bắc Kinh chỉ trích những bình luận đó của chính phủ, bao gồm của cả Bộ trưởng Quốc phòng khi đó là Peter Dutton, người đã so sánh Trung Quốc với Đức những năm 1930 và nói rằng Australia phải "chuẩn bị cho chiến tranh".

Ông Vương đã ám chỉ điều đó hồi đầu tháng này, nói rằng "nguyên nhân sâu xa" của căng thẳng giữa Canberra và Bắc Kinh là "những lời nói và việc làm vô trách nhiệm".

“Trong văn hóa Trung Quốc hoặc châu Á, quan niệm về thể diện - mianzi - đặc biệt quan trọng," tiến sĩ Hsu nói.

"Lời nói có ý nghĩa đối với Bắc Kinh. Và rõ ràng, lối nói khoa trương và phản ứng của họ... thực sự cho thấy rằng họ đã bị xúc phạm."

Đổi lại, Bắc Kinh cũng đã hạ giọng điệu gây bức xúc của mình một chút, nhưng cả hai bên sẽ phải theo đuổi lối nói mới cùng với hành động, tiến sĩ Hsu nói.

Mỗi bên muốn gì?

Ông Vương nói rằng Canberra có thể làm một số việc để sửa chữa các mối quan hệ - về bản chất, Úc nên coi Trung Quốc "như một đối tác hơn là một đối thủ".

Một số người giải thích quan điểm của ông Vương là yêu cầu Australia ngừng chỉ trích Trung Quốc và tránh quay sang các nước như Mỹ để hạn chế ảnh hưởng của Bắc Kinh ở những nơi như Thái Bình Dương.

Các yêu cầu của Trung Quốc "khó có thể" có bất kỳ tác động nào đến chính sách của Australia, Bryce Wakefield, Giám đốc điều hành Australian Institute of International Affairs cho biết.

Bà Wong nhiều lần nhấn mạnh Australia sẽ không "nhượng bộ", nói rằng: "Chính phủ Australia đã thay đổi nhưng lợi ích quốc gia và quan điểm chính sách của chúng tôi thì không."

Mặt khác, điểm không thay đổi của Úc là thương mại. Nước này cáo buộc Bắc Kinh "cưỡng bức kinh tế".

“Điều mà Australia muốn là Trung Quốc đối xử công bằng với họ," tiến sĩ Wakefield nói.

Họ cũng muốn hai người Úc bị giam giữ ở Trung Quốc - nhà báo Cheng Lei (Thành Lôi) và nhà văn Yang Hengjun (Dương Hằng Quân ) - được tự do.

Tiến sĩ Hsu và Tiến sĩ Wakefield đồng ý rằng có thể đạt được một số chuyển biến về thương mại, nhưng các thỏa hiệp khác ít có khả năng xảy ra.

“Tôi không thấy Trung Quốc thay đổi và đột ngột cho phép hai công dân Úc tự do mà không có sự thỏa hiệp từ Úc," tiến sĩ Wakefield nói.

Mức độ thực sự thay đổi không rõ ràng

Với việc cả hai quốc gia đều muốn có những thỏa hiệp khó khăn, sẽ có bất kỳ thay đổi thực sự nào không?

“Tôi nghĩ Trung Quốc nhận ra rằng họ đã tự lùi đến một góc nào đó," tiến sĩ Wakefield nói.

"Những lời nói khoa trương của [họ] đối với Úc không có bất kỳ ảnh hưởng nào đến chính sách đối ngoại của Úc... và nền kinh tế Úc đã được cách ly khá tốt khỏi các lệnh trừng phạt thương mại hiệu quả mà Trung Quốc đã áp đặt."

Tiến sĩ Hsu càng tin rằng Trung Quốc cần Úc - đặc biệt là bây giờ.

“Không phải là Úc đặc biệt mạnh về sức mạnh quân sự… nhưng đó là một nguồn an ninh năng lượng tiềm năng cho mùa đông sắp tới," bà nói.

Năm ngoái, Trung Quốc đã phải đối mặt với tình trạng thiếu điện khiến hàng triệu người không được sưởi ấm và chính phủ sẽ tìm cách tránh những phiền toái mà tình trạng mất điện lặp lại có thể gây ra.

Với việc cuộc chiến ở Ukraine hạn chế nguồn cung năng lượng hơn nữa, Trung Quốc có thể chuyển sang Úc - nước xuất khẩu than hàng đầu.

Mặc dù những lời nói nồng ấm hơn đã được trao đổi, những thách thức khác ngày càng gia tăng.

Tháng trước, Úc cáo buộc một máy bay chiến đấu của Trung Quốc đã áp sát gây nguy hiểm cho một trong những máy bay của họ trên Biển Đông.

Và ngay sau đó, một tàu chiến của Úc đang đi qua vùng biển quốc tế trên Biển Đông - nơi Trung Quốc tuyên bố là lãnh thổ của họ - đã bị theo dõi bởi một tàu ngầm chạy bằng năng lượng hạt nhân, một tàu chiến và nhiều máy bay, đài ABC của Úc đưa tin.

Các cuộc chạm trán là một lời cảnh báo, tiến sĩ Hsu nói.

"[Bắc Kinh] đang muốn chỉ ra rằng thiện chí của họ chắc chắn chỉ có giới hạn."