Tình bạn của Putin với ông chủ Wagner Prigozhin tệ đi như thế nào?
Nguồn hình ảnh, AFP
- Tác giả, Andrei Goryanov
- Vai trò, BBC Tiếng Nga
Mối quan hệ giữa đôi bên nảy sinh từ thế giới mờ ám, nơi các cơ quan an ninh nhà nước của Nga giao thoa với thế giới tội phạm ngầm.
Trong khi công ty quân sự Wagner của Yevgeny Prigozhin phát triển thành một trong những thế lực có ảnh hưởng nhất ở Nga thì Vladimir Putin ngày càng phụ thuộc vào những thành công của nhóm lính đánh thuê này trên chiến trường ở Ukraine.
Nhưng chính trong tình cảnh tồi tệ của St Petersburg đầu những năm 1990, con đường của họ lần đầu giao nhau, trong những năm đầy khó khăn về mặt chính trị sau sự sụp đổ của Liên Xô.
Cả hai người đàn ông đều đến từ thành phố và thủ đô văn hóa thứ hai của Nga.
Là nơi có bảo tàng nghệ thuật Hermitage và Cung điện Mùa đông Hoàng gia, đây cũng được coi là thủ đô tội phạm của Nga và là căn cứ của các băng đảng quyền lực.
Hoàn cảnh chính xác của cuộc gặp gỡ đầu tiên của họ vẫn chưa rõ, nhưng Prigozhin mới ra tù và ông Putin vừa trở về sau một sứ mệnh ở Đông Đức với vai trò là sĩ quan của cơ quan an ninh Liên Xô, KGB, và đang tìm đường vào chính trường.
Bị kết án lần đầu tiên vào năm 17 tuổi, Prigozhin không xa lạ gì với các tội danh. Sau khi bị án treo vì tội trộm cắp vào cuối những năm 1970, ông đã phải ngồi tù dài hạn vì tội cướp tài sản vào năm 1981.
Ông và hai người khác đã túm cổ một người phụ nữ trên đường phố và cố bóp cổ cô ấy, trước khi bỏ chạy cùng đôi bốt và đôi khuyên tai của người phụ nữ.
Khi ông mãn hạn tù vào năm 1990, Nga đã là một nơi rất khác. Thay vì người đứng đầu Liên Xô cũ, Leonid Brezhnev, nhà lãnh đạo cải cách Mikhail Gorbachev nắm quyền, Bức tường Berlin đã sụp đổ và perestroika (cải tổ) đang được tiến hành tốt đẹp.
Từ bánh mì kẹp xúc xích đến gan ngỗng
Prigozhin khởi nghiệp là một nhân viên bán bánh mì kẹp xúc xích ở St Petersburg, nhưng đến giữa những năm 1990, ông đã mở một nhà hàng. Old Custom House rất có thể là nơi hai người gặp nhau lần đầu tiên.
Thực đơn gồm gan ngỗng và hàu đã thu hút các tên trùm tội phạm ở khu vực cũng như vị thị trưởng đầy quyền lực của thành phố, Anatoly Sobchak. Vladimir Putin, khi đó 40 tuổi, khi đó là cấp phó của Sobchak cũng đến đó.
Nhà hàng duy nhất của Prigozhin đã trở thành chuỗi và khách hàng của ông gồm các chính trị gia từ xa St Petersburg.
Bước sang thế kỷ mới, khi ông Putin trở thành tổng thống, hai người đã trở thành cộng sự thân thiết và biệt danh Prigozhin, đầu bếp của Putin cũng có từ thời điểm này.
Một bức ảnh chụp Prigozhin đang phục vụ bữa tối cho ông và Tổng thống George W Bush.
Nguồn hình ảnh, GETTY IMAGES
Đối với một tân lãnh đạo của Nga, việc có một đầu bếp riêng là điều bắt buộc để đảm bảo độ an toàn về thực phẩm.
Luôn có tâm ý nghi ngờ KGB, ông cũng từng là người đứng đầu cơ quan kế nhiệm của nó, FSB.
Cũng thật thuận tiện khi có một người đàn ông mà ông ta có thể biết được những bí mật sâu kín nhất và là người mà ông ta có thể tác động.
Với việc Vladimir Putin ở Điện Kremlin, các cơ quan an ninh của Nga dần dần bắt đầu giành lại quyền kiểm soát.
Prigozhin đảm nhận nhiều nhiệm vụ khác nhau ở Điện Kremlin, đặc biệt là những nhiệm vụ nằm ngoài tầm với của các cơ quan an ninh.
Mối quan hệ của họ hiện đã xa cách nên người đàn ông ở Điện Kremlin có thể phủ nhận sự dính líu một cách chính đáng.
Prigozhin đã thành lập một đế chế truyền thông tập trung vào việc truyền bá thông tin sai lệch trong và ngoài nước Nga. Những câu chuyện nó thêu dệt thường kỳ ảo đến mức không một bộ máy tuyên truyền nhà nước nào dám truyền bá chúng.
Khi mạng xã hội bắt đầu có ảnh hưởng, ông đã thành lập một "nhà máy troll" với tác dụng chính là khiến người Nga cảm thấy không có cái gọi là sự thật và chẳng ích lợi gì khi tìm kiếm sự thật.
Phải mất một thập kỷ nữa, ông mới thừa nhận mình là bộ não đằng sau "Cơ quan Nghiên cứu Internet".
Nguồn hình ảnh, Reuters
Sau cuộc Cách mạng Maidan của Ukraine năm 2013-2014 và việc Nga sáp nhập Crimea, những tin tức đầu tiên về công ty quân sự tư nhân Wagner đã xuất hiện. Wagner ủng hộ phe ly khai thân Nga ở Crimea và ở phía đông Ukraine.
Các tổ chức lính đánh thuê bị luật pháp Nga cấm, dù Prigozhin và lính đánh thuê của ông ngày càng trở nên quan trọng trong việc củng cố quyền uy của Putin. Vì vậy, cho đến cuối mùa xuân năm 2022, Điện Kremlin vẫn khẳng định rằng họ không có mối liên hệ nào với Prigozhin.
Wagner cũng đóng một vai trò nổi bật ở Syria - và đây là lúc người chỉ huy tàn nhẫn của nước này, Dmitry Utkin, lần đầu tiên được coi là cộng sự thân cận của Prigozhin.
Nhóm lính đánh thuê này đã hoạt động nhiều năm ở một số nước châu Phi, từ Libya, Mali đến Cộng hòa Trung Phi.
Nhưng về mặt chính thức, Prigozhin không có mối quan hệ đặc biệt nào với tổng thống.
Ông Putin hay thư ký báo chí của ông, Dmitry Peskov, chỉ nói rằng họ biết về sự tồn tại của một "doanh nhân" người Nga có can hệ đến các hoạt động đó. Nhưng rõ ràng những hoạt động như vậy không thể được tiến hành nếu không có cái gật đầu từ Điện Kremlin.
Tổng thống Putin chỉ thừa nhận vào tháng 6 rằng Wagner đã nhận được nguồn tài trợ khổng lồ của nhà nước trong nhiều năm và lính đánh thuê của họ đã chiến đấu anh dũng trên chiến trường.
Chưa hết, vì các công ty quân sự tư nhân là phi pháp nên ông nói rằng với tư cách là một nhóm, họ không tồn tại.
Nguồn hình ảnh, REUTERS
Mãi đến mùa hè năm 2022, mới xuất hiện tin tức về việc tham chiến của Wagner ở Ukraine.
Trong vòng vài tuần, Prigozhin đã đi thăm các trại tù ở Nga, tuyển mộ tù nhân cho chiến tranh.
Người phát ngôn Điện Kremlin nói về ông như một người "có trái tim thương tổn vì những gì đang xảy ra" và là người "có đóng góp lớn".
Prigozhin đã mở Trung tâm Wagner ở St Petersburg vào tháng 11 và những lời chỉ trích của ông đối với quân đội và bộ quốc phòng Nga ngày càng trở nên mạnh mẽ hơn.
Khi lực lượng Nga buộc phải rút quân hàng loạt ở Ukraine, lời chỉ trích của ông đã lên đến đỉnh điểm.
Ông phàn nàn rằng bộ chỉ huy quân đội Nga từ chối công nhận sự đóng góp của lính đánh thuê cho nỗ lực chiến tranh.
Sau đó, ông công khai cáo buộc Bộ trưởng Quốc phòng Nga - Sergei Shoigu và Tổng tham mưu trưởng Valery Gerasimov đã "bỏ đói" đạn dược của Wagner trong khi nhóm này đang mất hàng nghìn nhân lực trong cuộc chiến giành Bakhmut ở phía đông Ukraine.
Nguồn hình ảnh, GETTY IMAGES
Có thời điểm, Prigozhin thậm chí còn nhắm những lời chỉ trích của mình vào tổng thống, gọi ông bằng từ tiếng Nga có nghĩa là người ông.
"Làm sao chúng ta có thể thắng trong một cuộc chiến khi dedushka là một kẻ ngu ngốc?"
Ông không nêu đích danh Putin, nhưng người Nga không hề nghi ngờ gì rằng ông đang trực tiếp ám chỉ tổng thống.
Điện Kremlin tránh bình luận về mối thù hận ngày càng leo thang, nhưng đó là một cuộc tranh cãi sẽ làm lung lay sâu trong tận cốt lõi sự lãnh đạo của Nga và cuối cùng hạ bệ Prigozhin.
Ông từ chối yêu cầu của Bộ Quốc phòng về việc đặt tất cả các nhóm lính đánh thuê dưới sự kiểm soát của bộ này. Khi tình hình lên đến đỉnh điểm, ông ta dám đặt nghi vấn về mục tiêu của cuộc chiến.
Vào ngày 23 tháng 6, ông tuyên bố "cuộc tuần hành vì công lý" trên đường tới Moscow.
Các nguồn tin nói với BBC rằng cuộc binh biến của ông là dấu hiệu cho thấy sự tuyệt vọng của Prigozhin và là nỗ lực thu hút sự chú ý của Tổng thống Putin về cuộc xung đột giữa ông với quân đội Nga.
“Ông ấy lo lắng về việc mất quyền tự trị”, một nguồn tin biết Prigozhin giải thích.
Lính đánh thuê Wagner đã bắn hạ hai trực thăng quân sự và một máy bay, khiến 15 binh sĩ Nga thiệt mạng.
Không nêu thẳng tên, Tổng thống Putin mô tả Prigozhin là kẻ phản bội, “lấy dao đâm vào sau lưng đất nước”.
Cuộc binh biến bất thành này là sự rạn nứt cuối cùng giữa họ.
Nguồn hình ảnh, REUTERS
Vài ngày sau khi cuộc nổi loạn kết thúc trong thất bại, Vladimir Putin đã gặp đồng minh cũ của mình tại Điện Kremlin trong ba giờ đồng hồ, cùng với hơn 30 chỉ huy của Wagner.
Vladimir Putin không còn cần đến Prigozhin nữa, nhưng vẫn còn những câu hỏi về số phận của những người lính của ông ta.
Prigozhin rõ ràng tin rằng tương lai của mình nằm ở Châu Phi và video trực tuyến cuối cùng của ông ấy được cho là được quay ở một cánh đồng ở Châu Phi. Tại đó, ông tuyên bố: "Chúng tôi ở đây, đặt nỗi sợ hãi của Chúa lên Isis, al-Qaeda và những tên vô lại khác."
Nhưng câu chuyện của ông dường như đã kết thúc ngay sau đó, đi theo một quỹ đạo tương tự như những ví dụ khác trong lịch sử Nga. Một người đàn ông được giao nhiệm vụ thực thi những chính sách tàn ác nhất của Điện Kremlin đã bị trừng phạt dã man và cuối cùng bị diệt trừ.
Hay theo đánh giá của chính Vladimir Putin: “Ông ấy là người có số phận cam go và đã mắc sai lầm nghiêm trọng trong cuộc đời”.
