Phim tài liệu và án tử hình - cách Bắc Kinh trấn áp tội phạm lừa đảo ở Myanmar

"Tôi có nên cảm thấy gì không?" – người đàn ông với đôi mắt sắc đặt câu hỏi.

Ông ta đang bị còng tay trong căn phòng bọc nệm và cùng lúc bị các điều tra viên Trung Quốc thẩm vấn về việc bị cáo buộc từng ra lệnh giết một người lạ - như một "lễ hiến tế" để đánh dấu lời thề huynh đệ với đối tác làm ăn.

"Anh ta chẳng phải là một con người, còn đang sống, đang thở sao?", một điều tra viên chất vấn.

"Tôi cũng chẳng cảm thấy gì mấy," người đàn ông đáp lại một cách lạnh lùng.

Hình ảnh này như thể đến từ một bộ phim tội phạm. Nhưng thực ra, đó là một phần trong phim tài liệu do truyền thông nhà nước Trung Quốc sản xuất - một cái nhìn hiếm hoi vào cách hệ thống tư pháp nước này vận hành, nơi mà các phiên tòa thường được xử kín.

Người đàn ông bị còng tay trong đoạn phim là Trần Đại Vệ, thành viên gia tộc khét tiếng họ Ngụy, một trong nhiều băng nhóm mafia từng lộng hành suốt nhiều năm ở thị trấn biên giới Laukkaing của Myanmar.

Lời thú nhận của ông Trần chỉ là một mảnh ghép trong chiến dịch tuyên truyền kéo dài nhiều tháng của chính quyền Trung Quốc - vừa cảnh báo người dân về ngành công nghiệp lừa đảo hàng tỷ đô ở Đông Nam Á, vừa thể hiện quyết tâm trấn áp những kẻ đứng sau các đường dây đã giam cầm hàng ngàn người và chiếm đoạt hàng tỷ nhân dân tệ.

Thông điệp mà Bắc Kinh muốn gửi đi, như lời một điều tra viên nói, rất rõ ràng:

"Đây là lời cảnh báo cho tất cả - bất kể bạn là ai, ở đâu - chỉ cần phạm tội tàn ác với người Trung Quốc, bạn sẽ phải trả giá."

Hay nói theo thành ngữ Trung Hoa: "Sát kê hách hầu" (Giết gà để dọa khỉ).

Trả giá

Khó có đối tượng nào nặng ký hơn họ Ngụy, Lưu, Minh và Bạch - những gia tộc mang dáng dấp "bố già", đã vươn lên nắm quyền lực ở thị trấn Laukkain, Myanmar, từ đầu những năm 2000.

Dưới tay họ, vùng đất nghèo nàn và hẻo lánh ấy nhanh chóng biến thành một trung tâm sầm uất, đầy sòng bạc và khu đèn đỏ.

Những năm gần đây, nhiều khu lừa đảo mọc lên - nơi nhiều người bị giam giữ trái phép, bị ép phải lừa tiền người khác qua mạng.

Ai không chịu làm sẽ bị tra tấn dã man, thậm chí mất mạng.

Phần lớn những người bị mắc kẹt bên trong là người Trung Quốc, còn nạn nhân của họ cũng chủ yếu đến từ Trung Quốc đại lục.

Nhưng đến năm 2023, các đế chế này bắt đầu sụp đổ hàng loạt, khi giới chức Myanmar bắt giữ những trùm tội phạm này và trao trả họ cho Trung Quốc.

Từ đó, tòa án Trung Quốc đã đưa họ ra xét xử với nhiều tội danh - từ lừa đảo, buôn người cho đến giết người.

Giờ đây, các gia tộc ấy đang trở thành tấm gương răn đe: 11 thành viên nhà họ Minh và 5 người của gia tộc họ Bạch đã bị tuyên án tử hình, trong khi hàng chục người khác lãnh án tù dài hạn.

Việc truy tố họ Lưu và họ Ngụy vẫn đang được tiến hành.

Cú ngã đau đớn của họ hiện rõ trong các bộ phim tài liệu từ ánh sáng lóe lên trên còng tay cho đến màu quần áo tù nhân mà họ khoác lên.

Tất cả khác xa với cuộc sống xa hoa mà họ từng có chỉ mới hai năm trước.

Sự trỗi dậy của các băng nhóm lừa đảo ở Myanmar

Các "bố già" ở Laukkaing vươn lên nắm quyền sau khi Min Aung Hlaing - người hiện đứng đầu chính quyền quân sự Myanmar - phát động chiến dịch lật đổ tay trùm quân phiệt từng kiểm soát khu vực này.

Vị tướng khi đó đang tìm kiếm đồng minh hợp tác và Bạch Sở Thành - khi ấy là phó tướng của lãnh chúa bị lật đổ - tỏ ra là người phù hợp.

Theo truyền thông Trung Quốc, ông Bạch Sở Thành được bổ nhiệm làm chủ tịch huyện Laukkaing, còn gia tộc ông kiểm soát một lực lượng dân quân khoảng 2.000 người.

Trong khoảng trống quyền lực sau biến động đó, một số gia tộc khác nhanh chóng trỗi dậy, nắm trong tay cả quyền lực quân sự lẫn chính trị.

Theo điều tra của phía Trung Quốc, gia tộc họ Ngụy có một người là nghị sĩ quốc hội và một người khác chỉ huy doanh trại quân sự.

Trong khi đó, họ Lưu kiểm soát hạ tầng trọng yếu như nước và điện, đồng thời có ảnh hưởng sâu rộng đến lực lượng an ninh địa phương.

Suốt nhiều năm, các gia tộc này làm giàu nhờ cờ bạc và mại dâm.

Nhưng gần đây, họ mở rộng sang hoạt động lừa đảo trực tuyến, mỗi gia tộc kiểm soát hàng chục khu phức hợp lừa đảo và sòng bạc, thu về hàng tỷ đô la Mỹ.

Theo giới chức Trung Quốc, trong khi các ông trùm sống xa hoa với siêu xe và tiệc tùng linh đình, thì bên trong những khu lừa đảo lại tồn tại một nền văn hóa bạo lực ghê rợn.

Lời khai của những người lao động được giải cứu cho thấy một mô hình bạo hành lặp đi lặp lại: ngón tay bị chặt bằng dao, bị chích điện, đánh đập thường xuyên.

Những ai chống đối bị nhốt trong phòng tối chật hẹp, bỏ đói hoặc tra tấn cho đến khi chịu khuất phục.

Trung Quốc tuyên chiến với 'nạn' lừa đảo

Nhiều lao động Trung Quốc bị dụ dỗ tới các khu lừa đảo bằng những lời mời làm việc béo bở, một điều khó cưỡng lại trong bối cảnh kinh tế Trung Quốc trì trệ và tỷ lệ thất nghiệp trong giới trẻ tăng cao.

Những câu chuyện kinh hoàng về các trung tâm lừa đảo kiểu này đã len lỏi vào đời sống hằng ngày ở Trung Quốc - từ những cuộc trò chuyện trên taxi cho đến mạng xã hội và văn hóa đại chúng.

Bộ phim No More Bets (tạm dịch: Không Đặt Cược Nữa), ra mắt năm 2023, kể về người Trung Quốc bị bán sang một khu lừa đảo ở nước ngoài, đã khiến hàng triệu du khách Trung Quốc tránh xa Thái Lan - quốc gia vốn được coi là trạm trung chuyển người tới các trung tâm lừa đảo ở Myanmar và Campuchia.

Vào tháng 1/2025, dư luận Trung Quốc dồn sự chú ý vào vụ của Vương Tinh, một diễn viên không mấy tiếng tăm bay sang Thái Lan để nhận vai diễn, nhưng sau đó bị đưa sang một trung tâm lừa đảo ở bên kia biên giới Myanmar.

Cuộc tìm kiếm nam diễn viên của gia đình anh lan truyền mạnh mẽ trên mạng xã hội và cuối cùng Vương đã được giải cứu.

Tuy nhiên, anh chỉ là một trong số ít người may mắn. Nhiều người Trung Quốc vẫn đang tuyệt vọng tìm kiếm người thân mất tích trong các trung tâm lừa đảo ở Đông Nam Á.

"Một người họ hàng của tôi bị dụ sang đó cách đây bốn, năm năm. Từ đó đến nay không có tin tức gì. Dì tôi khóc mỗi ngày, thật khó diễn tả tình cảnh hiện giờ của bà," một tài khoản viết trên nền tảng Weibo hồi tháng trước.

Selina Ho, phó giáo sư chuyên nghiên cứu chính trị Trung Quốc tại Đại học Quốc gia Singapore, nói với BBC rằng "bằng cách công khai chiến dịch truy quét mới nhất, chính quyền Trung Quốc đang muốn xoa dịu dư luận trong nước và trấn an các gia đình nạn nhân."

Liên Hiệp Quốc ước tính hàng trăm ngàn người vẫn đang bị mắc kẹt trong các trung tâm lừa đảo trên khắp thế giới.

Điều khiến Bắc Kinh lo ngại là nhiều trung tâm trong số đó lại do chính người Trung Quốc điều hành.

Người dân Trung Quốc ai cũng biết điều này. Một tài khoản trên Weibo bình luận:

"Ra nước ngoài rồi, người mà bạn nên ít tin nhất chính là đồng hương của mình."

Ivan Franceschini, đồng tác giả cuốn Scam: Inside Southeast Asia's Cybercrime Compounds (tạm dịch: Lừa đảo: Bên trong các ổ tội phạm công nghệ ở Đông Nam Á) nói với BBC rằng việc người Trung Quốc đứng sau nhiều đường dây lừa đảo như vậy đã gây tổn hại nghiêm trọng đến hình ảnh của Trung Quốc trên trường quốc tế.

Trong bối cảnh sự lo lắng gia tăng trong nước, giới chức Trung Quốc đang nỗ lực thể hiện quyết tâm xóa bỏ các mạng lưới lừa đảo khổng lồ này.

Theo truyền thông nhà nước Trung Quốc, từ năm 2023 đến nay, lực lượng chức năng Trung Quốc và Myanmar đã bắt giữ hơn 57.000 công dân Trung Quốc có liên quan đến các vụ lừa đảo trực tuyến.

Và chính quyền Trung Quốc đã cho thấy rõ rằng mục tiêu của họ không chỉ là những "bố già".

Tháng 10 vừa qua, Trung Quốc tuyên bố khởi tố một băng nhóm khác, được mô tả là "thế hệ quyền lực mới" ở Laukkaing, với mức độ "bạo lực không kém" các gia tộc khét tiếng trước đó.

Trong một bộ phim tài liệu khác của truyền thông nhà nước, một quan chức Trung Quốc tham gia điều tra vụ án kể lại lời cấp trên dặn mình: "Nếu không phá được vụ này, sự nghiệp của cậu sẽ mãi mãi mang một vết nhơ."

Với tất cả nỗ lực mà Trung Quốc đã bỏ ra trong chiến dịch trấn áp và việc tuyên truyền rầm rộ đi kèm, các con số mang lại tín hiệu lạc quan: các vụ lừa đảo trực tuyến được báo cáo ở Trung Quốc đã giảm đều đặn trong năm qua, và nhà chức trách cho biết những tội phạm như vậy đã được "trấn áp hiệu quả".

Một quan chức chia sẻ trong phim tài liệu rằng, việc điều tra các băng nhóm lừa đảo ở Myanmar khiến ông nhận ra "người dân Trung Quốc hạnh phúc ra sao và rằng cảm giác an toàn quan trọng thế nào đối với họ."

Kelly Ng tường thuật bổ sung