Phẫn nộ vì tham nhũng và 'con ông cháu cha' trong lúc lũ lụt làm tê liệt Philippines

Bà Crissa Tolentino từ lâu đã chấp nhận cảnh sống chung với lũ.

Gần như ngày nào nữ giáo viên tiểu học 36 tuổi này cũng đều phải chèo xuồng để vượt qua những con đường ngập nước. Đó là cách duy nhất để bà đi từ nhà mình ở ngoại ô đến trung tâm của thị trấn Apalit - một khu vực trũng thấp gần thủ đô Manila của Philippines.

Chiếc xuồng giúp bà đến trường và đến phòng khám nơi bà điều trị ung thư. Bà Tolentino kể rằng bà chỉ nhìn thấy những con đường khô ráo khoảng hai tháng trong vòng một năm.

Nhưng năm nay, bà rất phẫn nộ.

Một mùa mưa dữ dội khác thường đã làm đảo lộn cuộc sống thường nhật ở Philippines, đồng thời làm bùng lên làn sóng phẫn nộ và những cáo buộc tham nhũng trong các dự án kiểm soát lũ.

Mưa lớn đã khiến hàng triệu người bị kẹt khi đang di chuyển trên đường, khiến xe ô tô nổi lềnh bềnh trên những con sông trên phố và gây ra dịch Leptospirosis - một bệnh về gan phát tán qua chất thải của chuột cống.

"Tôi cảm thấy bị phản bội," bà Tolentino nói. "Tôi làm việc chăm chỉ, chi tiêu tiết kiệm và đóng thuế từ lương hàng tháng. Rồi tôi biết rằng các chính trị gia tham nhũng đang hưởng thụ hàng tỷ [Peso] tiền thuế của chúng tôi."

Cáo buộc đó đang vang vọng khắp Philippines, trong bối cảnh người dân đặt câu hỏi vì sao chính phủ không thể khống chế lũ lụt dù đã đổ hàng tỷ peso vào hạ tầng cơ sở như đường sá, cầu cống và bờ kè.

Sự phẫn nộ của họ hiện diện rõ ràng trên TikTok, Facebook và X. Đó là nơi họ thể hiện sự giận dữ đối với các nhà lập pháp và các đại gia trong ngành xây dựng bị cáo buộc giành được hợp đồng cho những dự án "ma" không bao giờ triển khai.

Tổng thống Ferdinand "Bongbong" Marcos Jr cũng đã thừa nhận đây là một thách thức kéo dài trong chuyến thị sát một đập kiểm soát lũ. Tại đó, ông phát hiện ra rằng nó... không hề tồn tại.

Sau đó, tổng giám đốc Cơ quan Kinh tế quốc gia và phát triển sau đó đã nói rằng 70% ngân sách công dành cho việc kiểm soát lũ đã bị nạn tham nhũng nuốt chửng.

Chủ tịch Hạ viện Philippines, người bị liên đới, đã từ chức dù phủ nhận mọi sai phạm.

Trong khi đó, chủ tịch Thượng viện Philippines cũng đã bị phế truất sau khi mọi người phát hiện ra một nhà thầu từng trúng thầu của chính phủ từng quyên góp cho chiến dịch tranh cử năm 2022 của ông — điều này là bất hợp pháp.

Người dân Philippines tức giận tới mức họ tạo các video AI biến các nhà lập pháp thành cá sấu — biểu tượng của lòng tham. Cơn phận nỗ cũng nhắm vào "con ông cháu cha" - con cái của các chính trị gia hoặc nhà thầu giàu có, đang phô trương cuộc sống xa hoa trên mạng xã hội.

Khi lướt mạng xã hội, bà Tolentino nói mình thấy đồng cảm nhất với một bài rap từ năm 2009 – bài hát đã trở thành "nhạc nền" cho làn sóng phẫn nộ của công chúng.

Bài hát Upuan của nghệ sĩ địa phương Gloc-9 đặt câu hỏi vì sao các chính trị gia lại không thể thấu hiểu người dân.

Bài hát có tựa bằng tiếng Tagalog và có nghĩa là "chiếc ghế", ám chỉ những chiếc ghế trong nghị viện - nơi những người nắm quyền dường như tách biệt hoàn toàn với cuộc sống của dân thường.

"[Bài hát đó] chính là tình cảnh thật của chúng tôi," bà Tolentino chia sẻ. "Nó giải thích tất cả."

Một cuộc biểu tình lớn phản đối tham nhũng dự kiến diễn ra vào hôm 21/9 - ngày kỷ niệm ông Ferdinand Marcos ban bố Thiết quân luật tại Philippines năm 1972.

Con trai ông - Tổng thống Ferdinand Marcos Jr - hiểu rõ sự phẫn nộ của dân chúng có thể nghiêm trọng tới nhường nào.

Chính những cuộc biểu tình chống tham nhũng đã lật đổ cha ông vào năm Cách mạng Quyền lực Nhân dân 1986, chấm dứt một chế độ độc tài kéo dài hàng thập kỷ đã biển thủ hàng tỷ USD tiền ngân sách nhà nước.

Gần đây hơn, các cuộc biểu tình chống tham nhũng đã buộc Indonesia cải cách lập pháp và lật đổ chính phủ ở Nepal vào tuần trước.

Vì vậy, hôm 15/9, trước sức ép giải trình, Tổng thống Marcos Jr tuyên bố mở cuộc điều tra nhằm "vạch mặt những kẻ lừa đảo và tìm ra chúng đã ăn cắp bao nhiêu".

"Nếu tôi không làm tổng thống, có lẽ tôi đã ra đường cùng họ rồi," ông nói với báo giới.

"Hãy cho họ biết họ đã làm tổn thương các bạn thế nào, họ đã cướp của các bạn ra sao. Hãy cho họ biết - hãy hô vang, hãy biểu tình - miễn là ôn hòa."

Tuyên bố này lặp lại lời hứa cứu trợ người dân khỏi cảnh lũ lụt, đồng thời đổ lỗi cho các bên khác. Ông lên án các chính trị gia và công ty xây dựng tham nhũng vì sự thiếu hụt nghiêm trọng của hạ tầng: "Thật đáng xấu hổ," ông nói.

Sau đó, trong một cuộc họp báo, ông tiết lộ một thực tế "đáng lo ngại": Bộ Công trình công cộng và cao tốc chỉ ký hợp đồng với 15 công ty để xây các dự án kiểm soát lũ trị giá 545 tỷ peso (9 tỷ USD).

Tất cả các công ty đó hiện đều đang bị điều tra và ngân hàng trung ương đã đóng băng tài sản của họ, nhưng dư luận chú ý nhất đến một doanh nghiệp gia đình thuộc sở hữu của vợ chồng ông Pacifico Discaya và bà Sarah Discaya - những người từng lớn lên trong nghèo khó nhưng nay đã là cặp đôi giàu có và nổi tiếng trên mạng xã hội.

Trước vụ bê bối lũ lụt, bà Discaya trở nên nổi tiếng vì thất bại trong cuộc tranh cử chức thị trưởng Pasig.

Cuối năm ngoái, hai người này từng xuất hiện trên các kênh YouTube nổi tiếng, kể về hành trình "tay trắng thành đại gia".

Một người phỏng vấn đánh giá câu chuyện của họ là "truyền cảm hứng". Nhưng sau thảm họa lũ, các video đó lại bị dân mạng "đào" lại và trở thành tâm điểm phẫn nộ.

Các video cho thấy cặp đôi này khoe bộ sưu tập hơn ba chục chiếc xe sang, gồm Mercedes-Benz Maybach, Lincoln Navigator và Porsche Cayenne. Đối với một số mẫu xe, họ thậm chí còn hai chiếc – một đen và một trắng.

Phản ứng dữ dội bùng lên.

Gia đình Discaya bị chủ tịch Thượng viện và chủ tịch Hạ viện triệu tập điều trần, công ty của họ bị đưa vào danh sách đen, người biểu tình bôi bùn và xịt sơn chữ "kẻ cắp" lên cổng văn phòng của họ.

Tại một phiên điều trần gần đây ở Hạ viện, ông Discaya thừa nhận đã chi tiền "bôi trơn" cho các nhà lập pháp - "Chúng tôi không còn cách nào khác ngoài việc phải chơi theo luật của họ" - nhưng các nghị sĩ đã phủ nhận cáo buộc này.

Vợ chồng Discaya và các nhà thầu khác đã cáo buộc hơn chục nhà lập pháp - bao gồm cả các đồng minh thân cận của Tổng thống Marcos - nhưng tất cả đều phủ nhận.

Cộng đồng mạng Philippines cũng nhắm vào con cái của các chính trị gia và nhà thầu bị nghi ngờ biển thủ ngân sách, gắn cho họ #nepo babies (con ông cháu cha).

Nhiều người trong số đó là những phụ nữ trẻ, thường xuyên đăng tải lên mạng xã hội về lối sống xa hoa, đồ hiệu và các chuyến du lịch.

Điều này khiến họ phải nhận những bình luận mỉa mai về việc nên cảm tạ việc tiền thuế của dân đã giúp họ mua sắm và dụ lịch.

Một cô con gái của cựu nghị sĩ từng bị chỉ trích vì một bộ trang phục duy nhất - cô kết hợp Fendi với Dior và đeo chiếc túi Birkin đắt đỏ và được săn lùng của Hermes.

Một số những người này đã tắt tính năng bình luận hoặc vô hiệu hóa tài khoản.

Cơn thịnh nộ thúc đẩy được cả những người đứng sau một số tài khoản mạng xã hội nổi tiếng nhất.

"Chúng tôi sẽ không khoan nhượng. Chúng tôi sẽ lớn tiếng. Chúng tôi sẽ là tấm gương phản chiếu quyền lực, và chúng tôi sẽ không rời mắt cho đến khi công lý được thực thi," tập thể có tên Creators Against Corruption (tạm dịch: Những người sáng tạo chống lại tham nhũng) tuyên bố.

Không chỉ ở trên mạng xã hội, sự giận dữ cũng hiện diện ngoài đời thực. Nhân viên của Bộ Công trình công cộng và cao tốc, những kỹ sư bị cáo buộc tiếp tay cho tham nhũng, đã được phép không mặc đồng phục khi đi làm, sau khi có thông tin họ bị quấy rối và chế nhạo nơi công cộng.

Trong khi đó, cuộc sống vẫn cứ khó khăn do thời tiết cực đoan và quy hoạch đô thị kém.

Anh Rhens Rafael Galang thậm chí đã biến điều này thành một mô hình kinh doanh phát đạt. Anh bán bộ đồ liền quần kết hợp với ủng đi mưa trên TikTok. Công việc chính của anh là nghiên cứu viên của chính quyền.

"Tôi tức giận và thất vọng vì tiền được cấp cho các dự án kiểm soát lũ ở tỉnh chúng tôi đã bị lãng phí, rơi vào tay những người dùng nó cho lợi ích cá nhân," anh nói.

Chàng trai 28 tuổi, sống tại thị trấn Calumpit ở một trong những tỉnh bị ảnh hưởng nặng nhất, luôn mặc quần soóc ra khỏi nhà.

Anh đi bộ qua những con đường ngập nước trước khi thay bộ quần áo khác khi tới nơi khô ráo. Các video ghi lại thử thách này của anh đã lan truyền mạnh mẽ. Một video, quay cảnh anh đi sâu trong nước lụt, đã thu hút ba triệu lượt xem.

Anh phải cam chịu cảnh này cho đến khi hệ thống cống và đê điều đàng hoàng được xây dựng ở nơi anh ở.

"Nhưng tôi vẫn hy vọng, theo thời gian, một dự án kiểm soát lũ lâu dài sẽ được xây dựng ở khu vực chúng tôi và ngân sách sẽ được sử dụng một cách minh bạch," anh nói.

Người Philippines không xa lạ gì với các cáo buộc tham nhũng — họ từng lật đổ hai tổng thống vì vấn đề này.

Hơn một thập niên trước - vào năm 2013 - các nhà lập pháp bị cáo buộc chiếm đoạt hàng tỷ peso từ ngân sách dự phòng cho các dự án "ma".

Nghị sĩ Leila de Lima, khi đó là Bộ trưởng Tư pháp, đã tiến hành điều tra các cáo buộc này.

Giờ đây, khi đối mặt với một vụ bê bối tham nhũng khổng lồ khác, bà lo lắng quy mô đã lớn hơn nhiều, từ hàng chục tỷ lên đến hàng trăm tỷ, bà chia sẻ trên chương trình podcast Facts First gần đây.

"Tôi không biết phải cảm thấy thế nào nữa. Thật là một mớ hỗn độn."