Ông Trump hiểu nhầm: Tuyến đường tưởng niệm ở Nam Phi không phải là nghĩa trang

P39-1 là một đoạn đường cao tốc nhỏ hẹp vô danh nối liền hai thị trấn nhỏ Newcastle và Normandein ở Nam Phi, cách Johannesburg bốn giờ lái xe.

Tuần này, con đường một chiều, chủ yếu chạy dọc theo rìa các trang trại nằm giữa những ngọn đồi hẻo lánh của tỉnh KwaZulu-Natal, bất ngờ trở thành tâm điểm chú ý của cả thế giới.

Vào hôm 21/5, nhiều người Nam Phi - cũng như nhiều người khác trên toàn thế giới - theo dõi trực tiếp màn phục kích của Tổng thống Mỹ Donald Trump đối với người đồng cấp Nam Phi Cyril Ramaphosa bằng một video chiếu cảnh người da trắng bị đàn áp. Trước đó, ông Trump đã nhắc đến chuyện một "cuộc diệt chủng" đang diễn ra.

Màn gây choáng nhất trong video là cảnh quay trên không về hàng ngàn cây thánh giá màu trắng bên lề đường - một "mồ chôn" mà Tổng thống Trump liên tục nhắc đến, của hơn một ngàn người Afrikaner (hậu duệ của người châu Âu tới định cư ở Nam Phi và vùng lân cận) bị sát hại trong những năm gần đây.

Tổng thống không hề nhắc đến vị trí của con đường, dù cảnh trong đoạn phim nhanh chóng được xác định là ở gần Normandein.

Nhưng những người sống gần đó hiểu rõ hơn ai hết rằng tuyên bố của ông là không đúng sự thật.

BBC đã đến khu vực trên vào hôm 22/5, một ngày sau cuộc khẩu chiến ở Phòng Bầu dục và phát hiện ra rằng những cây thánh giá ở P39-1 đã biến mất từ ​​lâu.

Không có mồ chôn nào và con đường cũng trông như bất kỳ con đường nào khác.

Một nhà máy xay ngũ cốc mới đã được xây dọc theo một đoạn đường nơi những cây thánh giá từng được dựng lên trong một thời gian ngắn.

Điều chúng tôi phát hiện ra là một cộng đồng đang thấy choáng khi họ trở thành tâm điểm chú ý, cùng với đó là sự thật về những cây thập tự tiết lộ nhiều điều về sự cân bằng mong manh giữa các mối quan hệ chủng tộc ở Nam Phi.

Roland Collyer là một người đàn ông hiểu cả hai điều đó.

Là một nông dân của cộng đồng người Afrikaner của Nam Phi, chính vụ sát hại cô chú của ông - Glen Rafferty và Vida Rafferty, bị đánh chết bằng dùi cui tại nhà mình cách đây năm năm, đã dẫn đến việc dựng lên những cây thánh giá.

Cái chết của họ, do những kẻ trộm đột nhập cướp tài sản gây ra, đã khiến cộng đồng nông dân nổi giận. Để gây chú ý đến vụ án, cũng như các nông dân khác bị sát hại trên khắp Nam Phi, những người Afrikaner đã dựng tạm các cây thập tự.

"Đoạn video mà các vị xem," ông ấy nói với tôi khi chúng tôi đứng cạnh nhau bên lề đường, "đã được quay dọc theo đoạn đường này".

Chỉ tay xuống đồi, hướng về một ngôi làng nơi nhiều gia đình da đen sống trong những túp lều đất, ông giải thích:

"Có những cây thánh giá được dựng ở cả hai bên đường, tượng trưng cho các sinh mạng đã bị cướp đi trên các nông trại - là những vụ giết hại nông dân. Kéo dài từ cây cầu bên dưới cho đến nơi chúng ta đang đứng lúc này.

Những cây thánh giá mang tính biểu tượng cho những gì đang diễn ra ở đất nước này."

Một trong những người hàng xóm của nhà Rafferty, doanh nhân Rob Hoatson, đã nói với BBC về việc sắp xếp các cây thánh giá để thu hút sự chú ý của công chúng do chấn động với cái chết của hai vợ chồng kia.

"Đó không phải là nấm mồ", ông giải thích, cho rằng ông Trump có xu hướng "phóng đại", mặc dù vậy, ông nói thêm rằng ông không bận tâm đến hình ảnh những cây thánh giá được sử dụng.

"Đó là một đài tưởng niệm. Đó không phải là một đài tưởng niệm cố định được dựng lên. Đó là một đài tưởng niệm tạm thời".

Ông Collyer vẫn tiếp tục làm nông ở trong vùng này nhưng cho biết hai người con trai gia đình Rafferty đã chuyển đi sau khi cha mẹ họ bị sát hại. Ông nói người con trai nhỏ hơn đã chuyển đến Úc trong khi người anh đã bán nhà và bỏ nghề nông để chuyển đến thành phố.

Nhiều người vẫn lo sợ về tương lai của họ ở Nam Phi - nơi có tỷ lệ giết người cao hàng đầu thế giới.

Năm 2022, hai người đàn ông địa phương là Fikane Ngwenya và Sibongiseni Madondo đã bị kết án lần lượt chung thân và 21 năm tù vì tội trộm cướp và tội giết hai vợ chồng nhà Rafferty.

Đối với nhiều người trong cộng đồng địa phương, đó là một hành động công lý hiếm hoi vì hàng ngàn vụ giết người trên khắp đất nước vẫn chưa được giải quyết. Tổng thống Ramaphosa nói với người đồng cấp Trump rằng Nam Phi vẫn chưa kiểm soát được tỷ lệ tội phạm đang tăng vọt.

Vụ sát hại gia đình Rafferty đã châm ngòi cho một giai đoạn căng thẳng chủng tộc gia tăng trong khu vực.

Bộ trưởng cảnh sát Nam Phi đã buộc phải đến thăm để tìm cách xoa dịu tình hình khi các cuộc biểu tình của người Afrikaner bị đáp trả bằng những cáo buộc từ một số thành viên cộng đồng da đen địa phương về việc họ bị nông dân da trắng ngược đãi.

Giữa những rối ren đó, ông Collyer nói với tôi rằng mặc dù video tưởng niệm gia đình ông bị sử dụng sai mục đích, ông vẫn vui mừng khi Tổng thống Trump nhấn mạnh vào các cuộc tấn công nhắm đến nông dân da trắng.

"Toàn bộ nghi thức tưởng niệm đó đó là để thu hút sự chú ý của truyền thông quốc tế," ông nhớ lại. "Để họ hiểu được những gì chúng tôi đang trải qua và cuộc sống mà chúng tôi phải đối mặt ở Nam Phi hiện tại."

"Trước khi trời tối mọi người phải về nhà, sống sau các hàng rào điện. Đó là cuộc sống chúng tôi đang phải chịu đựng và thực sự không ai muốn sống như vậy cả."

Nỗi sợ hãi của ông được nhiều người thuộc mọi chủng tộc, ở một đất nước có hơn 26.000 vụ giết người vào năm ngoái, đồng cảm. Phần lớn nạn nhân là người da đen, theo các chuyên gia an ninh.

Tổng thống Trump đã đưa ra lời đề nghị tị nạn cho tất cả người Afrikaner, với nhóm đầu tiên gồm 49 người đã đến Washington vào đầu tháng này.

Nhưng ông Collyer nói với tôi rằng ông sẽ ở lại Normandein và không có ý định rời khỏi Nam Phi.

"Thật không dễ dàng gì để tôi rời bỏ những gì cha, ông và cụ tôi đã đổ mồ hôi công sức gây dựng, những thứ mà tôi đang cố gắng gìn giữ và phát triển đến ngày nay," ông nói.

"Điều khó khăn nhất là thu dọn ra đi sau bao nhiêu thế hệ đã gắn bó, cố gắng rời bỏ đất nước này.

Điều đáng tiếc là người Afrikaner da trắng đang phải gánh chịu hậu quả khi làm nông dân ở Nam Phi... nhưng ở thời điểm này, tôi chắc chắn sẽ không nghĩ đến chuyện ra đi, tôi vẫn còn yêu đất nước này lắm."

Và khi chúng tôi chia tay, ông Collyer đưa ra một nhận định lạc quan về tương lai.

"Tôi tin rằng nếu chúng ta có thể chung tay và tôi nghĩ rằng có dư người ở đất nước này - cả da đen lẫn da trắng - sẵn lòng chung tay và cố gắng giúp nước này trở nên tốt hơn."

Còn rất nhiều người khác trong cộng đồng địa phương mà nghề nông đã hình thành qua nhiều thế hệ.

Trên đường đi, hướng về thị trấn Normandein, chúng tôi gặp Bethuel Mabaso.

Người đàn ông 63 tuổi lớn lên ở khu vực này và nói mình rất ngạc nhiên khi biết rằng cộng đồng của mình đã trở thành tâm điểm quốc tế - thậm chí còn ngạc nhiên hơn khi được tổng thống Mỹ xem là "bằng chứng" về việc nhắm mục tiêu vào những người nông dân da trắng.

"Ở đây không có chuyện như vậy xảy ra," ông nói bằng tiếng Zulu bản địa của mình.

"Chúng tôi đã bị sốc khi vụ giết người xảy ra và buồn cho gia đình đó. Tôi đã sống ở đây từ khi còn nhỏ và đây là một khu vực yên bình. Từ đó đến nay chưa từng xảy ra bất kỳ chuyện gì như thế ở đây".

Trong những năm kể từ khi hai vợ chồng nhà Rafferty bị giết, đã có những cáo buộc từ một số người dân da đen sống tại các trang trại rằng cảnh sát địa phương đã không xử lý các vụ án liên quan đến người da đen với sự khẩn trương như cách họ điều tra cái chết của cặp vợ chồng này.

Tôi hỏi một nông dân địa phương khác, Mbongiseni Shibe, 40 tuổi, về mối quan hệ hiện tại giữa các chủ trang trại và đội ngũ nhân viên chủ yếu là người da đen của họ.

"Chúng tôi giải quyết mọi vấn đề phát sinh thông qua đối thoại, nếu không hiệu quả, chúng tôi mới yêu cầu cảnh sát vào cuộc," ông nói.

"Thường thì khi gia súc của chúng tôi lạc vào ruộng của họ, cảnh sát sẽ giúp chúng tôi tìm lại, ngược lại cũng vậy."

Ông Shibe không quên quá khứ phân biệt chủng tộc đầy bạo lực của Nam Phi và các vấn đề chủng tộc tế nhị ở đây.

"Chúng tôi đã có một quá khứ đầy khó khăn với người da trắng ở đất nước này. Ngay cả khi còn nhỏ, tôi vẫn nhớ những lúc bị ngược đãi, đặc biệt là ở các trang trại nơi đây," ông kể với tôi.

"Thế nhưng chúng tôi đã bỏ qua hết rồi, chúng tôi không mang điều đó ra để làm hại ai."

Ed Habershon tường thuật bổ sung