Trắc trở vẫn đeo bám khi Mỹ xây lực lượng drone biển đối phó Trung Quốc

Trong một cuộc thử nghiệm của Hải quân Mỹ ngoài khơi California vào tháng trước nhằm phô diễn dàn tàu không người lái (drone biển) tự động hàng đầu của Lầu Năm Góc, một chiếc đã bỗng dưng chết máy.

Khi các quan chức quýnh quáng khắc phục sự cố về phần mềm, một chiếc drone biển khác đâm vào mạn phải của con tàu chết máy đang trôi dạt, bật lên không trung, rồi lại rơi xuống mặt nước – một sự cố được ghi lại trong những video mà Reuters thu thập được.

Vụ việc này, trước đó chưa từng được công bố, liên quan đến hai drone biển, do hai công ty đối thủ công nghệ quốc phòng của Mỹ là Saronic và BlackSea Technologies chế tạo.

Nhưng đó cũng chỉ là một trong hàng loạt trắc trở gần đây khi Lầu Năm Góc nỗ lực xây dựng một lực lượng drone biển, theo lời hơn một chục nguồn tin am hiểu chương trình này.

Vài tuần trước, trong một buổi thử nghiệm khác của Hải quân Mỹ, thuyền trưởng một tàu hỗ trợ đã bị hất văng xuống biển sau khi một chiếc BlackSea tự động đang được tàu này kéo thì đột ngột tăng tốc, khiến tàu hỗ trợ bị lật úp, theo bốn nguồn tin.

Thuyền trưởng được cứu nhưng từ chối chăm sóc y tế.

Sự cố này do Defense Scoop - một trang tin tức chuyên về công nghệ quân sự và quốc phòng của Hoa Kỳ - đưa tin đầu tiên.

Cả hai vụ việc nói trên đều bắt nguồn từ sự kết hợp giữa lỗi phần mềm và lỗi con người, trong đó có trục trặc giao tiếp giữa các hệ thống trên tàu và phần mềm điều khiển tự động ngoại vi, theo một nguồn tin trực tiếp biết chuyện.

Người này yêu cầu ẩn danh vì tính nhạy cảm của vấn đề.

Cả Hải quân Mỹ, Saronic và BlackSea đều từ chối bình luận về những sự cố trên.

Các đoạn video ghi lại vụ va chạm đã được hai nguồn tin của Reuters xác thực: địa hình khớp với hình ảnh vệ tinh, tên mã GARC-096 và cấu trúc con tàu trùng khớp với tư liệu về loại tàu trinh sát tự động toàn cầu - Global Autonomous Reconnaissance Craft (GARC).

Nhận thấy tác động to lớn của drone biển trong cuộc chiến ở Ukraine, các lãnh đạo quân sự Mỹ đã nhiều lần khẳng định rằng họ cần các những "đàn" drone trên không và drone trên biển để cản trở khả năng Trung Quốc tiến qua eo biển Đài Loan. Chính Đài Loan cũng đã bắt đầu mua sắm drone biển.

Drone biển đang được phát triển ở Ukraine – thường có hình dạng trông giống như xuồng cao tốc không có ghế ngồi. Những thiết bị này có khả năng mang theo vũ khí, thuốc nổ và thiết bị trinh sát, chủ yếu được điều khiển từ xa và có giá khoảng 250.000 USD (tương đương 6,6 tỷ đồng) – khiến chúng trở thành lựa chọn tối ưu cho các nhiệm vụ cảm tử đã vô hiệu hóa thành công Hạm đội Biển Đen của Nga.

Trong khi đó, Mỹ đang nhắm tới việc xây dựng một hạm đội drone biển, có thể di chuyển theo nhóm và không cần nhận lệnh trực tiếp từ con người. Đây là một tham vọng lớn hơn, với chi phí cao hơn nhiều; có thể lên tới vài triệu USD mỗi chiếc drone cao tốc.

Những thất bại trong thử nghiệm gần đây cho thấy những thách thức mà Hải quân Mỹ đang phải đối mặt khi nỗ lực triển khai công nghệ còn non trẻ này, theo ông Bryan Clark, chuyên gia về chiến tranh tự động tại Viện Hudson.

Hải quân sẽ cần tinh chỉnh "chiến thuật khi hiểu rõ hơn các hệ thống, về việc chúng có thể và không thể làm gì."

Dù vậy, thách thức của Hải quân không chỉ là làm sao cho drone biển hoạt động trơn tru, kể cả việc đơn vị phụ trách mua sắm drone biển đang lao đao sau khi vị đô đốc đứng đầu bị sa thải, cũng như là lời quan ngại của một quan chức cấp cao ở Lầu Năm Góc về chương trình nói trên trong một cuộc họp thẳng thắn với lãnh đạo Hải quân vào tháng Bảy, theo phát hiện của Reuters.

Kể từ sau sự cố gần đây nhất, Đơn vị Đổi mới Quốc phòng (DIU) – cơ quan của Lầu Năm Góc phụ trách mua công nghệ phục vụ các cuộc thử nghiệm – đã tạm ngưng vô thời hạn một hợp đồng trị giá gần 20 triệu USD với L3Harris, một trong những công ty cung cấp phần mềm tự động để vận hành một phần đội drone biển, theo hai nguồn tin của Reuters.

Lầu Năm Góc không trả lời những câu hỏi về nguyên nhân của các tai nạn hay lý do việc hợp đồng với L3Harris bị tạm ngừng, vốn chưa từng được công bố trước đó.

Một phát ngôn viên Bộ Quốc phòng cho biết các cuộc thử nghiệm drone biển được tiến hành trong khuôn khổ của "phương pháp tiếp cận cạnh tranh và tuần tự cải tiến, giữa các nhà vận hành và doanh nghiệp."

L3Harris từ chối bình luận về hợp đồng và chuyển câu hỏi sang DIU. Tuy nhiên, DIU cũng từ chối bình luận.

"L3Harris luôn cam kết về sự an toàn, tính toàn vẹn và tính năng của sản phẩm điều khiển và kiểm soát tự động của chúng tôi," ông Toby Magsig, phụ trách sản phẩm phần mềm tự động tại L3Harris, cho biết.

Drone biển trỗi dậy

Để tăng tốc chương trình phát triển drone, Lầu Năm Góc đã khởi động chương trình Replicator trị giá 1 tỷ USD vào năm 2023. Thông qua đó, các lực lượng như Hải quân Mỹ và DIU dự kiến mua hàng ngàn drone trên không, drone biển, cùng với phần mềm điều khiển đi kèm.

Những hệ thống đầu tiên từ chương trình dự kiến sẽ được công bố trong tháng này.

Theo hồ sơ mua sắm liên bang, Hải quân đã cam kết chi ít nhất 160 triệu USD cho BlackSea – doanh nghiệp đang sản xuất hàng chục chiếc tàu GARC mỗi tháng.

Saronic, công ty vừa được định giá 4 tỷ USD trong vòng gọi vốn có sự hậu thuẫn của hai quỹ đầu tư mạo hiểm là Andreessen Horowitz và 8VC, đang chế tạo loại drone biển cạnh tranh mang tên Corsair, nhưng tới nay vẫn chưa bất kỳ công bố hợp đồng lớn nào.

Hồ sơ mua sắm công liên bang cho thấy công ty đã thu về ít nhất 20 triệu USD từ các thỏa thuận chế tạo nguyên mẫu.

"Những hệ thống này sẽ đóng vai trò then chốt trong hải chiến tương lai bằng cách mở rộng tầm hoạt động, nâng cao năng lực nhận thức tình huống và gia tăng hiệu quả tác chiến của hạm đội," quyền Tham mưu trưởng Hải quân Jim Kilby phát biểu trong chuyến thăm cơ sở của BlackSea hồi tháng Sáu.

Biến động hải quân

Kể từ khi trở lại Nhà Trắng, Tổng thống Donald Trump đã coi việc triển khai các "đàn" drone là ưu tiên quân sự hàng đầu. "Dự luật to đẹp" mà Quốc hội thông qua vào tháng Bảy đã phân bổ gần 5 tỷ USD cho ngân sách chi trả hệ thống tự động trên biển.

Tuy nhiên, cho đến nay, cách tiếp cận của Hải quân Mỹ vẫn vấp phải hoài nghi dưới chính quyền mới.

Vào tháng Tư vừa qua, Văn phòng Chương trình Tàu không người lái và Tác chiến Nhỏ (PEO USC) - đơn vị phụ trách mua sắm drone biển then chốt của Hải quân - đã đăng trên LinkedIn một bài ca ngợi những thành công trong buổi trình diễn phần mềm điều khiển tàu của BlackSea, gọi đó là "một bước tiến lớn trong việc thúc đẩy công nghệ hải quân không người lái".

Ngay sau đó, ông Colin Carroll, khi đó là Chánh văn phòng của Thứ trưởng Quốc phòng Steven Feinberg, phản hồi rằng chương trình này dường như đang trùng lặp với những nỗ lực khác của Lầu Năm Góc.

"Tôi có cảm giác sẽ có thay đổi trong tương lai của chương trình này," ông Carroll nêu. Hiện ông không còn làm việc tại Lầu Năm Góc và từ chối bình luận thêm.

Theo bốn nguồn tin am hiểu, PEO USC hiện đã bị đưa vào diện rà soát sau một loạt trục trặc, và có thể sẽ phải tái cấu trúc hoặc giải thể.

Động thái này diễn ra hai tháng sau khi Hải quân cho biết đã sa thải lãnh đạo của đơn vị, Chuẩn đô đốc Kevin Smith, do mất niềm tin vào khả năng chỉ huy của ông, sau khi Thanh tra Hải quân xác minh một đơn khiếu nại nhằm vào ông.

Reuters không thể liên hệ với ông Smith.

Trong một cuộc họp hồi tháng trước, ông Feinberg đã chất vấn gay gắt các quan chức Hải quân về năng lực vận hành drone biển, trong đó có những hệ thống do PEO USC phụ trách, theo ba nguồn tin được báo cáo về nội dung cuộc họp. Các nguồn tin nói rằng ông Feinberg không thấy ấn tượng với một số năng lực mà Hải quân đang triển khai và đặt câu hỏi về vấn đề chi phí và hiệu quả.

Một phát ngôn viên Lầu Năm Góc nói: "Chúng tôi sẽ không bình luận về các cuộc họp nội bộ kín" và chuyển câu hỏi liên quan tới PEO USC sang Hải quân Mỹ.

Hải quân Mỹ từ chối bình luận về cuộc họp cũng như việc đơn vị mua sắm PEO USC bị rà soát. Người phát ngôn Timothy Hawkins cho biết PEO USC vẫn giữ vững sứ mệnh của mình, kể cả vai trò là cơ quan mua sắm chịu trách nhiệm bảo trì và hiện đại hóa các hệ thống hải quân không người lái.

Những biến động này diễn ra trong bối cảnh các nhà đóng tàu và công ty phần mềm đang chạy đua giành hợp đồng cho các dự án tự động trên biển quy mô lớn hơn, như tàu ngầm không người lái hay tàu vận tải không người lái.

Tuần trước, PEO USC đã bắt đầu tiếp nhận đề xuất cho Modular Attack Surface Craft - Dự án mua sắm các tàu cỡ trung và lớn có khả năng chở container, thiết bị giám sát và thực hiện tấn công.

Chuyên gia về vũ khí tự động T.X. Hammes, học giả tại Hội đồng Đại Tây Dương (Atlantic Council), nhận định rằng Hải quân Mỹ đang bước vào một "lãnh địa mới" khi nỗ lực nhanh chóng từ bỏ con đường truyền thống mà họ đã theo đuổi suốt hàng chục năm qua.

"Bạn có một hệ thống vốn quen xây những thứ to lớn, mất nhiều năm mới ra quyết định, và giờ đột ngột yêu cầu họ phải hành động thật nhanh," ông nói.