Tiến sĩ Jane Goodall: 'người hùng thực sự của hành tinh'

Nhà bảo tồn thiên nhiên Jane Goodall, chuyên gia hàng đầu thế giới về tinh tinh, đã qua đời ở tuổi 91.

Cựu Tổng thống Mỹ Barack Obama là một trong những người bày tỏ lòng kính trọng đối với Tiến sĩ Goodall, người mà ông cho là "đã mở ra cánh cửa cho nhiều thế hệ phụ nữ trong khoa học".

Tài tử kiêm nhà vận động môi trường Leonardo DiCaprio cho biết bà "đã truyền cảm hứng cho hàng triệu người quan tâm, hành động và hy vọng", đồng thời gọi bà là "một anh hùng thực sự của hành tinh".

Tiến sĩ Goodall qua đời vì tuổi già khi đang ở California trong một chuyến đi diễn thuyết tại Mỹ, theo một tuyên bố từ Viện Jane Goodall.

Viện cho hay những khám phá của bà "đã cách mạng hóa khoa học" và bà là "một người ủng hộ không mệt mỏi cho việc bảo vệ và phục hồi thế giới tự nhiên của chúng ta".

Liên Hợp Quốc bày tỏ lòng thương tiếc trước sự ra đi của Tiến sĩ Goodall, nói rằng bà "đã làm việc không ngừng nghỉ vì hành tinh của chúng ta và toàn bộ sự sống nơi đây, để lại một di sản phi thường cho nhân loại và thiên nhiên".

Greenpeace nói họ "đau buồn" trước sự ra đi của bà, gọi bà là "một trong những người khổng lồ thực sự về bảo tồn của thời đại chúng ta".

Đồng giám đốc điều hành của tổ chức này tại Vương quốc Anh, Will McCallum, cho hay: "Di sản của Tiến sĩ Goodall không chỉ trong khoa học mà còn trong phong trào toàn cầu mà bà đã góp phần khơi dậy để bảo vệ thiên nhiên và mang lại hy vọng cho một thế giới tốt đẹp hơn."

Nhà tự nhiên học Chris Packham nói với BBC rằng ông coi bà là một trong những người hùng của mình, gọi bà là "người cách mạng" và "phi thường".

"Mất đi một người hùng vào thời điểm chúng ta cần tất cả họ ở tuyến đầu chiến đấu cho sự sống trên trái đất là một bi kịch."

Sinh năm 1934 và lớn lên tại London, Tiến sĩ Goodall cho hay bà bắt đầu say mê động vật sau khi đọc những cuốn sách như Câu chuyện về Tiến sĩ Doolittle và Tarzan.

Bà gặp nhà linh trưởng học hàng đầu, Giáo sư Louis Leakey, khi đang ở trang trại của một người bạn ở Kenya vào giữa độ tuổi đôi mươi. Mặc dù bà không có bằng cấp, ông Leakey đã nhìn thấy tiềm năng của bà và giúp bà sắp xếp chuyến nghiên cứu đầu tiên đến rừng rậm Tanzania vào năm 1960.

Năm đó, bà trở thành người đầu tiên ghi nhận việc tận mắt chứng kiến một loài động vật sử dụng công cụ - đó là một con tinh tinh đực lớn, mà bà đặt tên là David Greybeard, dùng một cành cây để đào mối ra khỏi gò đất.

Cho đến lúc ấy, người ta vẫn tin rằng chỉ có con người mới đủ thông minh để làm được điều đó. Những quan sát của bà đã thách thức nhiều năm tư duy khoa học truyền thống và định hình lại tương lai của ngành khoa học tiến hóa.

Công trình của bà được đăng tải trên các tạp chí hàng đầu, và vào năm 1965, bà đã xuất hiện trên trang bìa của tạp chí National Geographic, giới thiệu với thế giới về đời sống tình cảm và xã hội của loài linh trưởng.

Bà tiết lộ rằng các loài động vật hình thành nên mối liên kết gia đình mạnh mẽ và thậm chí còn tham gia vào các cuộc chiến tranh giành lãnh thổ. Bà đã xuất hiện trong một bộ phim tài liệu truyền hình do Orson Welles dẫn chuyện, trong đó bà chơi đùa và vật lộn với những chú tinh tinh con.

Cách tiếp cận của bà - gắn bó mật thiết với các loài động vật mà bà nghiên cứu, đặt tên và thậm chí gọi chúng là "bạn tôi" - đã bị một số nhà khoa học, chủ yếu là nam giới, chế giễu vào thời điểm đó. Bà đã lấy bằng tiến sĩ dựa trên những phát hiện của mình, mặc dù không có bằng đại học hay bất kỳ chứng chỉ đào tạo khoa học nào trước đó.

Sau những kinh nghiệm thực tế, bà trở thành một nhà hoạt động, nỗ lực giải phóng những con tinh tinh bị nuôi nhốt trong các sở thú hoặc bị nuôi nhốt để phục vụ nghiên cứu y học và sau đó kêu gọi hành động về biến đổi khí hậu trước sự tàn phá môi trường sống trên diện rộng.

Bà trả lời với BBC vào năm 2024: "Chúng ta đang ở giữa cuộc đại tuyệt chủng thứ sáu... chúng ta càng làm nhiều hơn để khôi phục thiên nhiên và bảo vệ các khu rừng hiện có thì càng tốt."

Khi được hỏi điều gì đã thúc đẩy bà vào những năm cuối đời, bà trả lời: "Chắc chắn mọi người đều muốn xây dựng tương lai cho con cái mình."

Viện Jane Goodall của bà, được thành lập năm 1977, hoạt động nhằm bảo vệ loài tinh tinh và hỗ trợ các dự án hướng đến lợi ích cho động vật và môi trường.

Tiến sĩ Goodall được phong tước Dame (Quý bà/Bà) vào năm 2003 và được trao tặng Huân chương Tự do của Tổng thống Mỹ vào năm 2025.

Bà được biết đến với việc liên tục đi công tác và vào năm 2022, bà chia sẻ với tờ Times rằng bà đã không ngủ trên cùng một chiếc giường quá ba tuần liên tiếp kể từ năm 1986.

Tiến sĩ Goodall đã làm việc cho đến khi qua đời và bà đã được phỏng vấn trên sân khấu ở New York chỉ một tuần trước. Bà dự kiến ​​sẽ có bài phát biểu tiếp theo vào ngày 3/10 ở California tại một sự kiện đã bán sạch vé trước đó.

Công tước xứ Sussex và phu nhân (Hoàng tử Harry và phu nhân Meghan) đã cùng nhiều người tôn vinh di sản của Tiến sĩ Goodall, mô tả bà là "người đấu tranh không mệt mỏi" trong việc bảo vệ thiên nhiên.

"Tiến sĩ Jane Goodall, Nữ Hiệp sĩ (DBE), là một nhà hoạt động nhân đạo có tầm nhìn xa, một nhà khoa học, một người bạn của hành tinh và là một người bạn của chúng tôi," Hoàng tử Harry và phu nhân Meghan chia sẻ trong một tuyên bố.

Cựu Thủ tướng Canada, Justin Trudeau, khẳng định "lòng trắc ẩn của bà sẽ sống mãi" trong công tác bảo tồn trong tương lai.

Tổng thư ký Liên Hợp Quốc António Guterres đã ca ngợi công việc của bà với tư cách là Sứ giả Hòa bình, một danh hiệu của Liên Hợp Quốc mà bà đã nắm giữ từ năm 2002 vì đã "thu hút sự chú ý toàn cầu đến tính cấp thiết của việc bảo vệ môi trường của chúng ta".

Các tổ chức môi trường, trong đó có Greenpeace và Tổ chức Đối xử Đạo đức với Động vật (Peta), cũng đã bày tỏ lòng tưởng nhớ đến di sản của Tiến sĩ Goodall.