Nhà báo được Putin yêu thích: Pavel Zarubin trở thành gương mặt tuyên truyền của Điện Kremlin như thế nào

Pavel Zarubin, một nhà báo người Nga từng tràn đầy lý tưởng, giờ đây là phóng viên duy nhất có quyền tiếp cận thường xuyên và gần gũi với Tổng thống Nga Vladimir Putin.

Hầu hết người Nga đều biết về cuộc đời và sự nghiệp của tổng thống Putin qua các bài viết của Zarubin. Sau đây là câu chuyện về cách một nhà báo trẻ từ tỉnh lẻ đã trở thành một trong những nhân vật chủ chốt của bộ máy tuyên truyền Nga.

Mỗi tối Chủ nhật hằng tuần, hàng triệu người Nga lại theo dõi chương trình truyền hình "Moscow. Kremlin. Putin".

Chương trình mang đến cho người xem một góc nhìn gần gũi khác thường về cuộc sống thường nhật của ông Putin, và là một trong những chương trình có tỷ suất người xem cao nhất tại Nga.

Người dẫn chương trình là Pavel Zarubin, người tuần nào cũng tường thuật chi tiết và đầy ngưỡng mộ về các hoạt động của tổng thống - từ các hội nghị thượng đỉnh quan trọng cho đến những chi tiết nhỏ nhặt.

Trong bảy năm qua, nhà báo 44 tuổi này đã theo sát ông Putin ở khắp mọi nơi.

Trong quá trình đưa tin về hội nghị thượng đỉnh Trump-Putin ở bang Alaska, Mỹ, ông Zarubin đã tường thuật chi tiết về máy bay của tổng thống Nga, các bậc trên xe thang gắn với máy bay, thảm đỏ mà ông Putin đã đi qua, và thậm chí cả bồn rửa mặt tại căn cứ quân sự Mỹ nơi hội nghị thượng đỉnh này được tổ chức.

Theo ông Zarubin, đó là một sự kiện "bom tấn chính trị".

Trong các buổi phát sóng khác, ông Zarubin đã đưa tin về một con mèo sợ băng qua đường trước chiếc limousine của Tổng thống Putin, về cách chiếc limousine được lau chùi, và hệ thống lưu trữ tài liệu của nhà lãnh đạo Nga.

Các nhà phê bình Nga từ lâu đã chế giễu giọng điệu của ông Zarubin, so sánh phong cách cực kỳ mềm mỏng của ông với truyền thông Triều Tiên.

Nhưng trong một hệ thống mà quyền lực phụ thuộc vào sự gần gũi với nhà lãnh đạo, một nhà báo có thể tạo ra ảnh hưởng thực sự.

Chương trình làm nên tên tuổi

Chương trình 'Moscow. Kremlin. Putin' được đặt hàng sản xuất vào năm 2018, khi tỷ lệ ủng hộ nhà lãnh đạo Nga giảm mạnh. Ông Putin khi đó phải đối mặt với sự phẫn nộ rộng rãi trong công chúng về cải cách hưu trí gây tranh cãi, và một làn sóng biểu tình lan rộng khắp đất nước.

Điện Kremlin cần một phương tiện mới để làm dịu hình ảnh của ông.

Với sự dẫn dắt của Zarubin, chương trình nhanh chóng đi vào nề nếp: một cuốn nhật ký mô tả về cuộc sống của tổng thống, trong đó phóng viên nghiên cứu tỉ mỉ các chi tiết như cách ông Putin "khéo léo" bắt một cây bút chì rơi khỏi bàn, hay cách ông sửa khóa đồng hồ đeo tay bằng bút. Nhà báo Zarubin tránh né mọi đề cập về những câu hỏi chính trị rộng hơn.

Các nhà phân tích chính trị Nga và các nhà phê bình truyền hình độc lập đã nhận thấy một trào lưu sùng bái cá nhân mới đang hình thành.

Khi chương trình này bắt đầu trở nên phổ biến, tỷ lệ ủng hộ của ông Putin cuối cùng cũng tăng lên.

Người phát ngôn Điện Kremlin, Dmitry Peskov, nói với BBC rằng 'Moscow. Kremlin. Putin' là sáng kiến của đài truyền hình nhà nước Nga VGTRK, và chính Zarubin đã góp phần định hình chương trình này.

Theo ông Peskov, ông Zarubin là "một nhà báo rất tài năng" và "đưa tin về các hoạt động của tổng thống rất đầy đủ".

Tuy nhiên, ba nguồn tin riêng biệt đã nói với BBC rằng chương trình này thực chất không phải là một sáng kiến tự phát của đài VGTRK mà do các quan chức Điện Kremlin thiết kế.

Theo cựu nhân viên VGTRK, Dmitry Skorobutov, các cuộc thảo luận về chương trình đã bắt đầu hai năm trước khi được lên sóng, khi kết quả khảo sát cho thấy công chúng đang dần mất hứng thú với ông Putin,

"Chúng tôi cần khơi dậy lại sự quan tâm của khán giả đối với [Tổng thống Putin]", ông Skorobutov, người mô tả ông Zarubin là "một kẻ hèn hạ chỉ biết tuân theo mệnh lệnh...

"Bạn nói gì, ông ta làm theo...

"Không thắc mắc, không suy nghĩ. Điều này làm hài lòng 'Người xem chính', người mà mọi việc được thực hiện vì ông ta", Skorobutov nói thêm. Thuật ngữ 'Người xem chính' là cách các nhân viên truyền hình nhà nước gọi tổng thống Nga.

Trong nhiều năm qua, trong chương trình truyền hình của Zarubin, hiếm có điều gì có thể làm phật lòng 'Người xem chính'.

"Sự nịnh bợ của Zarubin thậm chí khiến nhiều người trong giới truyền thông thân Kremlin cũng phải ghê tởm," một phóng viên từng làm việc với ông Zarubin trong nhóm báo chí đưa tin về Tổng thống Putin nói với BBC. Người này yêu cầu giấu tên.

Ít ai ngờ rằng Zarubin lại chấp nhận vai trò trong bộ máy tuyên truyền của nhà nước một cách trọn vẹn như vậy.

Chàng trai lý tưởng thuở nào

Zarubin sinh ra tại Cộng hòa Bashkortostan thuộc Nga, giáp biên giới với Kazakhstan, trong một gia đình công nhân kim khí.

Sau khi tốt nghiệp Đại học Liên bang Ural, ông gia nhập Kênh 4 tại Yekaterinburg, thành phố lớn thứ tư của Nga, với ngành công nghiệp truyền hình sôi động và cạnh tranh. Vào thời điểm đó, các tòa soạn vẫn còn tương đối tự do.

Các đồng nghiệp thời đó nhớ rằng ông là một nhà báo nghiêm túc và đầy tham vọng. Ông thậm chí được cho là từng chỉ trích các nhà báo khác trong các buổi tiệc nếu cho rằng họ làm việc thiếu khách quan.

Một đồng nghiệp khác nhớ lại việc ông Zarubin từng ủng hộ NTV, một kênh truyền hình độc lập rơi vào tay ban lãnh đạo thân Kremlin trong nhiệm kỳ đầu tiên của ông Putin. Các nhà báo tại NTV phản đối cuộc tiếp quản này, và những người làm truyền hình ở các tỉnh, bao gồm Yekaterinburg , đã tổ chức các hành động ủng hộ họ.

Một ngày nọ, một nhóm nhà báo ở Yekaterinburg quyết định ngừng ủng hộ NTV.

Zarubin đã tức giận đến mức bật khóc, theo lời một nhà báo từng gặp ông này tại Yekaterinburg.

"Sao các người có thể làm vậy?", nguồn tin nhớ lại cách ông Zarubin đã đặt câu hỏi. "Các người đã tự hủy hoại chính mình. Các người đã hủy hoại mọi thứ có thể, mọi thứ thiêng liêng đối với chúng ta."

Khi nguồn tin gợi ý rằng một ngày nào đó ông Zarubin cũng có thể thỏa hiệp tương tự vì sự nghiệp của mình, Zarubin trả lời: "Không, không bao giờ. Tôi sẽ không bao giờ làm điều đó".

Vào hệ thống

Zarubin đến Moscow vào năm 2003 với tư cách là thực tập sinh cho VGTRK. Các đồng nghiệp mô tả ông là người siêng năng, tránh đối đầu và tôn trọng các biên tập viên - những phẩm chất sau này đã đưa ông lên vị trí cao nhất.

Ông giữ khoảng cách, bận vest đến cơ quan và chỉ nói về công việc.

Đến năm 2005, ông đã có mặt trong nhóm báo chí của tổng thống. Một cựu phóng viên trong đội nhớ lại việc ông Zarubin đặt một câu hỏi "quá nịnh hót" cho Putin. Khi bị trêu chọc vì điều đó, Zarubin được cho là đã trả lời:

"Tôi không thấy xấu hổ."

Khoảng năm 2012, bầu không khí trên truyền hình liên bang bắt đầu thay đổi.

Ông Putin trở lại Điện Kremlin sau bốn năm làm thủ tướng, trong bối cảnh các cuộc biểu tình lớn nổ ra trên khắp đất nước.

Áp lực lên truyền thông tăng cao - và trong những năm sau đó, áp lực này ngày càng gay gắt hơn.

"Tôi đích thân nhận được danh sách những gì được phép nói trên sóng và những gì không được," – ông Skorobutov, cựu nhân viên VGTRK cho biết.

BBC đã xem được bản sao của các danh sách này, trong đó cấm thảo luận về các cuộc biểu tình, giá cả hàng hóa thiết yếu tăng cao, và chính trị gia đối lập quá cố Alexei Navalny, cùng nhiều chủ đề khác.

Gây chú ý

BBC đã phỏng vấn mười phóng viên từng làm việc trong đội báo chí của tổng thống Putin với ông Zarubin vào những thời điểm khác nhau. Hầu hết họ đều nói rằng ông Zarubin không có gì nổi bật so với các phóng viên khác đưa tin về ông Putin.

Một trong những phóng viên cho biết, trong những năm đó, ông Zarubin "không thích ông Putin nhiều như bây giờ" và có thể, ví dụ, nói đùa về thói quen nổi tiếng của tổng thống Nga là đến muộn khi họ phải chờ ông thêm vài giờ nữa.

Sau đó là một loạt vụ va chạm khiến ông Zarubin trở thành tâm điểm chú ý.

Năm 2015, ông Zarubin đã gây chú ý khi bị mời khỏi các cuộc đàm phán hòa bình ở Minsk vì hét lớn với Tổng thống Ukraine khi đó, Petro Poroshenko, buộc tội quân đội ông đã ném bom dân thường ở Donbas - một luận điệu được Kremlin tuyên truyền.

Một năm sau, Lithuania trục xuất nhóm phóng viên của ông Zarubin vì cố đi vào một diễn đàn đối lập mà không có giấy phép tác nghiệp. Vụ việc leo thang thành cuộc đối đầu với đại kiện tướng cờ vua và nhà phê bình Điện Kremlin, Garry Kasparov.

Bài đăng trên Instagram của Zarubin cho thấy ông bị lực lượng an ninh của ông Poroshenko hộ tống ra ngoài

Đến năm 2018, Zarubin đã trở thành phóng viên chủ chốt của đài VGTRK trong việc đưa tin về cuộc bầu cử tổng thống, giúp ông Vladimir Putin giành được nhiệm kỳ thứ tư.

"Ông ấy là người duy nhất được tin tưởng để đưa tin về những gì diễn ra trước cuộc bỏ phiếu, vào ngày đó [bầu cử] và sau đó. Điều này chưa từng xảy ra trước đây - những người khác luôn làm điều này", một đồng nghiệp cũ của VGTRK cho biết.

Các đồng nghiệp bắt đầu nhận thấy sự thay đổi ở ông Zarubin.

Người đồng nghiệp cũ nói với BBC rằng ông Zarubin bắt đầu chú ý hơn đến ngoại hình của mình: "Ông ấy luôn là một chàng trai trẻ vụng về, nhưng đến một lúc nào đó, ông ấy cảm thấy mạnh mẽ và tự tin hơn."

Lúc này, theo một nguồn tin khác của BBC, ong Zarubin dường như đã không còn tin vào lý tưởng của báo chí độc lập nữa.

Sát cánh với Putin

Đại dịch Covid-19 đã củng cố vị thế của ông Zarubin bên cạnh ông Putin.

Năm 2020, việc tiếp cận tổng thống bị hạn chế nghiêm ngặt do lo ngại lây nhiễm.

Kremlin cần một phóng viên có thể gần như "sống trong vùng sạch". Ông Zarubin đã cách ly nhiều tháng để có thể tiếp cận nhà lãnh đạo Nga, theo lời hai phóng viên từ đội báo chí tổng thống.

Giờ đây, ông là phóng viên duy nhất được tiếp cận ông Putin thường xuyên.

Kể từ đó, phóng viên này được mời tham gia các sự kiện mà trước đây báo chí không được phép dự - như đứng bên ngoài văn phòng của Putin khi ông gặp Tổng thống Mỹ Donald Trump, đi trên xe chuyên dụng Aurus của tổng thống, và thậm chí quay phim bên trong căn hộ ở Kremlin, nơi ông Putin mời ông dùng món kefir làm từ nấm Tuyết Tây Tạng và trái nam việt quất ngâm mật ong.

Zarubin cũng được mời tham gia các chuyến công du quốc tế. Mùa hè năm ngoái, ông đã ngồi xổm, thì thầm tường thuật từ bên cạnh bàn, trong cuộc gặp giữa ông Putin với nhà lãnh đạo Triều Tiên Kim Jong-un tại Bình Nhưỡng.

Thông thường, những sự kiện như vậy diễn ra sau cánh cửa đóng kín.

Những trích dẫn độc quyền thường xuất hiện đầu tiên trên kênh Telegram của ông, buộc các đối thủ phải chạy theo.

"Về bản chất, ông ấy hiện là một nhân viên phòng báo chí", một đồng nghiệp cho biết.

Tài liệu từ công ty sản xuất mà BBC tiếp cận được cho thấy Zarubin có mức lương khoảng 1 triệu rúp/tháng, tương đương khoảng 12.000 USD/ tháng.

Kể từ khi đại dịch bùng phát và đặc biệt sau khi Nga tiến hành cuộc xâm lược toàn diện Ukraine, việc tiếp cận ông Putin trở nên khó khăn hơn. Nhưng Zarubin lại có nhiều cơ hội hơn cả các quan chức cấp cao.

Về cuộc xâm lược Ukraine, không có gì ngạc nhiên khi ngôn từ của nhà báo Zarubin gợi nhớ đến Điện Kremlin: ông nói về "sự hung hăng của châu Âu", và gọi Kyiv là "phần Ukraine của người Nga".

"[Zarubin] làm tốt công việc của mình và chắc chắn rằng ông ấy không vi phạm bất kỳ nguyên tắc nào", một quan chức Nga quen biết với nhà báo này cho biết.

"Ông ấy yêu nghề của mình, và giờ vẫn thế."

"Chỉ là ông ấy chạy theo xu hướng thôi. Trước kia, việc tin vào tự do ngôn luận là thức thời. Giờ thì thế này đây."

Ông Pavel Zarubin đã không trả lời các yêu cầu bình luận mà BBC đã nhiều lần liên hệ.