Thực chất bất bình đẳng ở Trung Quốc thế nào?
Nguồn hình ảnh, AFP Contributor/Getty Images
- Tác giả, Ngô Tuyết Lan
- Vai trò, Gửi tới BBC từ Hà Nội, Việt Nam
Ông Đặng Tiểu Bình được cho là kiến trúc sư tài ba của công cuộc cải cách kinh tế của Trung Quốc vào thập niên 80 của thế kỷ trước, góp phần đưa nền kinh tế Trung Quốc phát triển thần kỳ trong 40 năm qua.
Nhưng đằng sau những tấm huy chương luôn có mảng tối. Ông Đặng Tiểu Bình trong chuyến thị sát miền Nam năm 1992 từng nói:
"Một vài khu vực, một bộ phận người có thể được giàu trước, sau đó dẫn dắt và giúp đỡ những khu vực khác, những người khác từng bước cùng đạt tới giàu có sung túc."
Bất bình đẳng trong thu nhập
Hệ luỵ của tư duy phát triển kinh tế của ông Đặng Tiểu Bình hay được trích dẫn bởi câu nói trên được coi là một trong những nguyên nhân quan trọng gây nên tình trạng bất bình đẳng nghiêm trọng trong xã hội Trung Quốc ngày nay.
Trung Quốc diện tích lãnh thổ rộng lớn, điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên giữa các vùng khác biệt rõ rệt, dẫn đến cơ hội phát triển kinh tế không đồng đều, phân bổ dịch vụ công và phúc lợi xã hội giữa các địa phương có sự chênh lệch lớn.
Khu vực duyên hải đông nam Trung Quốc phát triển ưu việt hơn các các địa phương khác sâu trong lục địa một phần do điều kiện địa lý thuận lợi trong giao thương quốc tế, mặt khác do nhiều yếu tố lịch sử đã có nền tảng kinh tế xã hội phát triển vượt trội.
Đặc biệt, vào thập niên 80 của thế kỷ 20, chính phủ Trung Quốc thiết lập 4 đặc khu kinh tế ở hai tỉnh duyên hải là Quảng Đông và Phúc Kiến khiến cho khu vực này càng trở thành vùng trũng phát triển. Trong khoảng thời gian từ năm 1999-2005, khu vực duyên hải không chỉ thu hút lượng lớn đầu tư trực tiếp nước ngoài, mà đầu tư của chính phủ Trung Quốc cho khu vực này cũng cao nhất trong cả nước (khu vực duyên hải: 53%; miền trung: 25%; miền tây: 21%).
Hiện nay khu vực duyên hải đông nam Trung Quốc vẫn là trung tâm kinh tế chính của Trung Quốc, mặc dù dân số chỉ chiếm 1/3 dân số cả nước nhưng đóng góp trên 50% GDP và 84% xuất khẩu của cả nước. 15 năm qua Đảng Cộng Sản và chính phủ Trung Quốc đã thực thi nhiều biện pháp thu hẹp khoảng cách phát triển giữa các địa phương miền duyên hải phía đông Trung Quốc với khu vực kém phát triển sâu trong lục địa phía tây, giữa khu vực thành thị và nông thôn, nhưng hiệu quả chưa thực sự nổi bật.
Bất bình đẳng trong tiếp cận phúc lợi xã hội
Nguồn hình ảnh, South China Morning Post
Chính sách đô thị hoá cùng với với chế độ hộ khẩu đã thể chế hoá sự bất bình đẳng trong phát triển và thu nhập của người dân thành thị và nông thôn. Nhiều đôi vợ chồng trẻ ở nông thôn vì không có việc làm hoặc thu nhập thấp phải bỏ làng quê ra thành phố làm việc.
Do chi phí sinh hoạt đắt đỏ và chế độ hộ khẩu con cái của họ không thể đi học tại hệ thống trường công ở thành thị nên đa phần họ để con nhỏ ở quê cho ông bà hoặc người thân chăm sóc. Những đứa trẻ này đã được gọi tên là thế hệ bị bỏ rơi (left behind generation) ở Trung Quốc. Hệ luỵ sang chấn tâm lý và sự phát triển toàn diện cho thế hệ này sẽ là 1 vấn đề không thể xem nhẹ của xã hội Trung Quốc trong tương lai. Bên cạnh đó, kết cấu tố chức gia đình ở nông thôn Trung Quốc bị phá vỡ, thiếu đi sự gắn kết giữa các thành viên trong gia đình.
Những người nông dân rời bỏ làng quê lên thành phố, không còn là nông dân, không phải thị dân, trở thành dân số lưu động, họ không biết tới ngày mai, không biết mình thuộc về nơi nào, nên nhiều người trong số họ gặp vấn đề lớn về sức khoẻ tâm lý. Họ về cơ bản không được tiếp cận hệ thống bảo hiểm y tế.
Ở những tỉnh thành tập trung nhiều công xưởng gia công như Quảng Châu, Thâm Quyến của tỉnh Quảng Đông, Nam Ninh của Quảng Tây và các thành phố lớn như Bắc Kinh, Thượng Hải, nơi hội tụ lượng lớn dân số lưu động, thỉnh thoảng lại xảy ra những vụ tấn công bằng dao vào trường học.
Mặc dù phía chính quyền địa phương không xác nhận nguyên nhân gây án, nhưng nhiều phân tích cho rằng nguyên nhân đến từ sự phẫn uất của các ông bố bà mẹ là lao động thời vụ, đi xin học cho con ở trường công lập trong thành phố bị từ chối.
Bất bình đẳng trong quyền tiếp cận thông tin
Người dân sinh sống ở Trung Quốc không được quyền truy cập các công cụ tìm kiếm như Google, các kênh tin tức và mạng xã hội của nước ngoài như Facebook, Twitter, Youtube, đã hạn chế hiểu biết và nhận thức về quyền lợi của người dân. Điều thú vị là, chính phủ và kênh truyền thông chính thống Trung Quốc vẫn có tài khoản trên các mạng xã hội quốc tế như Facebook, Twitter.
Nguồn hình ảnh, VCG/Getty Images
Một thực tế không thể phủ nhận, Trung Quốc đã thành công trong việc xây dựng hạ tầng công nghệ nội địa rất thông minh và thuận tiện cho cuộc sống của người dân, từ các nền tảng mạng xã hội như Weixin, QQ, Douyin (phiên bản Trung Quốc, Tiktok là phiên bản quốc tế) đến các trang mua sắm online Tmall, Jing Dong, Dang Dang v.v…
Đặc biệt, sau đại dịch Covid-19, nhiều thành phố ở Trung Quốc không dùng tiền mặt, người dân đi chợ mua rau hay đi siêu thị, thanh toán ở nhà hàng, khách sạn, rạp chiếu phim đều thông qua hình thức thanh toán online. Chính sự ưu việt trên khiến người dân Trung Quốc không có nhu cầu sử dụng mạng xã hội hay các dịch vụ internet bên ngoài Trung Quốc. Mặt khác, tiếng Anh và các ngoại ngữ khác không phổ biến ở Trung Quốc cũng là trở ngại tâm lý khiến người dân không mặn mà với truyền thông quốc tế.
Không khó để nhận ra khoảng cách trong nhận thức về Trung Quốc và thế giới của du học sinh Trung Quốc và những người có thời gian làm việc sinh sống ở nước ngoài với sinh viên học đại học ở Trung Quốc và những người cả đời không ra khỏi Trung Quốc.
Với nhóm người không có điều kiện tiếp xúc với thế giới bên ngoài, họ khá hài lòng với hiểu biết mà Đảng Cộng Sản và chính phủ Trung Quốc đóng khung cho họ, vì vậy họ không có nhu cầu đòi bình đẳng trong tiếp cận thông tin với thế giới bên ngoài. Những người đã bước chân ra khỏi Trung Quốc, trải nghiệm nhiều với thế giới bên ngoài, họ cảm nhận sâu sắc và có hay lên tiếng đòi quyền tiếp cận thông tin.
Bất bình đẳng hiện hữu ở tất cả các quốc gia trên thế giới, nhưng bất bình đẳng mang đặc sắc Trung Quốc có chăng sẽ gợi mở cho chúng ta nhiều nhận thức mới về Trung Quốc trong tương lai.
* Bài viết thể hiện quan điểm riêng của tác giả, nhà nghiên cứu Trung Quốc học và Đông Phương học, cựu thành viên nghiên cứu Trung tâm Đông Nam Á, Đại học Thành thị Hong Kong (City University Hong Kong)
