Cựu lãnh đạo Ukraine gây tranh cãi bị bắn chết tại Madrid là ai?

Cái chết của Andriy Portnov ở một vùng ngoại ô Madrid đã gây sốc cho người Ukraine, nhưng không thực sự gây ra một làn sóng đau buồn.

Cựu quan chức gây tranh cãi này vừa đưa các con của mình đến Trường Quốc tế Mỹ thì bị bắn nhiều phát trong bãi đậu xe.

Hình ảnh thi thể của ông nằm úp mặt trong bộ đồ tập thể dục đã đánh dấu sự kết thúc của một cuộc đời gắn liền với tham nhũng ở Ukraine và ảnh hưởng của Nga.

Truyền thông Ukraine đã thảo luận về những lời đe dọa thường xuyên của người đàn ông 51 tuổi nhắm vào các nhà báo, cũng như ảnh hưởng lớn của ông dưới thời Viktor Yanukovych - tổng thống thân Nga cuối cùng của Ukraine.

"Một người kêu gọi giết hại các đối thủ chính trị bỗng nhiên nhận được điều mình muốn từ những người khác", phóng viên Oleksandr Holubov nhận định. Trang tin Ukrayinska Pravda thậm chí còn gọi ông là "kẻ biện hộ cho quỷ dữ".

Đối thủ chính trị một thời của ông Portnov, nghị sĩ Serhiy Vlasenko, đưa ra những lời lẽ mang tính kiềm chế hiếm hoi: "Bạn không thể giết người. Khi thảo luận về cái chết của ai đó, chúng ta phải giữ được tính người".

Ông Portnov là một nhân vật gây tranh cãi và bị nhiều người ghét bỏ. Động cơ cho vụ ám sát ông có vẻ rõ ràng, nhưng cái chết của ông vẫn còn để lại những câu hỏi chưa được giải đáp.

'Kẻ chủ mưu'

Trước khi tham gia chính trường Ukraine, ông Portnov điều hành một công ty luật. Ông làm việc với thủ tướng lúc bấy giờ, bà Yulia Tymoshenko, cho đến năm 2010, trước khi qua phe ông Yanukovych khi ông này thắng cử.

"Đó là một câu chuyện lớn về sự phản bội", nhà báo Ukraine Kristina Berdynskykh hồi tưởng. "Bởi vì bà Tymoshenko là một chính trị gia thân phương Tây, còn ông Yanukovych thân Nga".

Vị cố vấn này trở thành phó chánh văn phòng tổng thống đầu tiên của đất nước và thiết lập bộ luật hình sự quốc gia vào năm 2012. Đối với Portnov, theo các nhà phê bình, con đường thăng tiến không hẳn là về chính trị, mà chủ yếu là về quyền lực và sức ảnh hưởng.

"Ông ấy là một luật sư giỏi, mọi người đều biết ông ấy rất thông minh", bà Kristina nói với tôi.

Sau sự sụp đổ của Liên Xô vào đầu những năm 1990, Ukraine thừa hưởng một hệ thống tư pháp cần được cải cách.

Mykhailo Zhernakov, một chuyên gia pháp lý và người đứng đầu Quỹ Dejure - một tổ chức phi chính phủ chuyên vận động về cải cách tư pháp ở Ukraine - tin rằng ông Portnov đã cải tổ hệ thống tư pháp để chính phủ che đậy các kế hoạch bất hợp pháp, và che đậy những nỗ lực của Nga nhằm kiểm soát Ukraine.

"Ông ấy là nhân vật chóp bu, là bộ não và là kiến trúc sư của hệ thống pháp lý thối nát được thiết kế để phục vụ chính quyền thân Nga thời điểm đó," ông nói.

'Một hệ thống thối nát'

Trong hơn một thập kỷ, ông Portnov kiện các nhà báo đã viết những câu chuyện tiêu cực về ông thông qua các tòa án và thẩm phán mà ông kiểm soát. Những nỗ lực kiểm soát hệ thống tư pháp của ông đã khiến Mỹ trừng phạt ông.

Vào thời điểm đó, Washington cáo buộc người cố vấn này đã đưa các quan chức trung thành vào các vị trí cấp cao vì lợi ích của riêng ông, cũng như "mua các quyết định của tòa án".

Ông Portnov sau đó đã truy đuổi các nhà hoạt động đã tham gia Cách mạng Maidan, một phong trào biểu tình dẫn đến việc lật đổ Tổng thống Viktor Yanukovych, và buộc ông này phải trốn sang Nga.

"Ông ấy dùng những lời đe dọa tình dục", Oksana Romaniuk, người nhớ rõ những tương tác của cô và các nhà báo khác với ông Portnov, nói.

Là giám đốc Viện Thông tin Đại chúng, bà giám sát quyền tự do ngôn luận ở Ukraine.

Bất cứ khi nào một bài báo mang tính tố cáo được xuất bản, phản ứng của ông đều quen thuộc và nhất quán.

"Khi mọi người vạch trần tham nhũng của ông ta, ông ta đã buộc tội họ đưa tin giả", bà nói.

"Ngay cả khi các nhà báo có tài liệu và lời khai làm bằng chứng cho các cáo buộc, cũng không thể thắng kiện tại tòa án. Không thể tự bảo vệ mình. Đó là một hệ thống thối nát".

Ông Andriy Portnov cuối cùng đã định cư ở Moscow sau khi sếp của mình, ông Yanukovych, bỏ trốn vào năm 2014. Phóng viên điều tra Maksym Savchuk sau đó đã đào sâu các mối quan hệ của ông với Moscow, cũng như danh mục tài sản khổng lồ của ông ở đó.

"Ông ta đã đáp lại bằng những lời lẽ mà tôi không muốn trích dẫn, những lời lẽ xúc phạm đến mẹ tôi", ông nhớ lại. "Đó là một đặc điểm tính cách của ông ấy; ông ấy là một người nhiều thù hằn".

Ngay cả sau khi rời Ukraine, ông Portnov vẫn cố gắng gây ảnh hưởng đến chính trị Ukraine bằng cách kiểm soát kênh truyền hình thân Kremlin NewsOne.

Ông trở lại vào năm 2019, chỉ để bỏ trốn một lần nữa khi Nga xâm lược toàn diện Ukraine vào năm 2022.

Tính trớ trêu của iệc ông Portnov cuối cùng định cư ở Tây Ban Nha và cho con cái theo học tại một trường học danh tiếng của Mỹ đã được nhiều người chú ý.

Cùng với niềm vui không che giấu trước cái chết của ông Portnov, đã có vô số suy đoán về người chịu trách nhiệm.

"Có thể là người Nga vì ông ta biết rất nhiều chuyện", chuyên gia pháp lý Mykhailo Zhernakov nhận định.

"Ông ta đã tham gia vào rất nhiều hoạt động mờ ám của Nga nên có thể là họ hoặc các nhóm tội phạm khác. Ông ta đã khiến rất nhiều người khó chịu", ông nói.

Dù động cơ phía bên này biên giới có phần rõ ràng hơn, các nguồn an ninh Ukraine dường như đang cố tránh xa vụ ám sát này.

Kyiv trước đây đã thực hiện các vụ ám sát ở lãnh thổ do Nga chiếm đóng và ở chính Nga, nhưng không phải ở Tây Ban Nha.

Một số kênh truyền thông Tây Ban Nha cho rằng vụ giết ông Portnov không mang tính chính trị, mà là vì "lý do kinh tế hoặc trả thù".

"Bạn có thể tưởng tượng cần được thẩm vấn bao nhiêu người để thu hẹp danh sách nghi phạm", nhà báo Maskym Savchuk nói. "Bởi vì người này có một ngàn lẻ một kẻ thù".

Ở Ukraine, ông Portnov được xem là người đã giúp Nga hình thành nền tảng cho cuộc xâm lược của mình. Từ năm 2022, càng có thêm nhiều người Ukraine không ưa ông.

Mặc dù vậy, ông Mykhailo Zhernakov hy vọng cái chết của ông Portnov cũng là một cơ hội đểtư pháp cải cách rộng rãi hơn.

"Việc ông ấy ra đi không có nghĩa là ảnh hưởng của ông ấy cũng biến mất", ông cảnh báo.

"Bởi vì nhiều người mà ông ấy bổ nhiệm hoặc giúp đỡ có công việc vẫn còn ở trong hệ thống".

Hanna Chornous tường thuật bổ sung.