Tương lai hòa bình Ukraine trong cơn lốc ngoại giao điên cuồng

Liệu hòa bình ở có Ukraine có đang đến gần hơn không?

Sau vài ngày ngoại giao hỗn loạn, đôi khi gây bối rối, Tổng thống Mỹ Donald Trump dường như nghĩ vậy.

"Chúng ta đang tiến rất gần đến một thỏa thuận," ông nói với các phóng viên hôm 25/11.

Về phần mình, Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky, sau khi tỏ ra ảm đạm và u ám vào cuối tuần qua, cho biết hiện có "nhiều triển vọng có thể biến con đường hòa bình thành hiện thực".

"Đã có những kết quả đáng kể," ông nói, sau khi xem xét kết quả các cuộc thảo luận quan trọng hôm 23/11 tại Geneva, "và vẫn còn nhiều việc phải làm".

Nhưng từ phía Nga, ngoài một số lời phàn nàn bất mãn về sự can dự của châu Âu và những vụ rò rỉ thông tin trái phép, phản ứng vẫn khá dè dặt.

Trợ lý Điện Kremlin Yuri Ushakov nói hôm 26/11 rằng Moscow đánh giá tích cực một số điểm trong bản dự thảo mới nhất, nhưng "nhiều điểm cần được các chuyên gia thảo luận kỹ lưỡng".

Trong một diễn biến khác, người phát ngôn của Tổng thống Vladimir Putin, Dmitry Peskov, cho hay vẫn còn "sớm" để nghĩ rằng một thỏa thuận đã gần kề.

Do giữa Ukraine và Nga vẫn còn tồn tại khoảng cách về rất nhiều vấn đề then chốt - trong đó có lãnh thổ, tư cách thành viên NATO, bên nào sẽ phải trả tiền cho việc tái thiết Ukraine và những người liên quan đến tội ác chiến tranh sẽ phải chịu trách nhiệm như thế nào - nên khó có thể thấy tất cả các yếu tố cần thiết sẽ sớm được hoàn tất.

Ngày 19/11 dường như đã trôi qua từ rất lâu, khi lần đầu tiên xuất hiện bản dự thảo bị rò rỉ về kế hoạch 28 điểm của Mỹ nhằm chấm dứt chiến tranh

Kế hoạch này, với những đề cập đến việc Ukraine từ bỏ lãnh thổ và hạn chế quy mô quân đội, khiến một số người gọi đó là một "danh sách mong muốn của Nga", đã gây ra sự hoang mang ở Kyiv và khiến các nhà ngoại giao châu Âu phải loay hoay tìm cách hạn chế thiệt hại

Phần nào đó, bản kế hoạch giống như một sự lặp lại của các sự kiện hồi tháng Tám, khi các nhà lãnh đạo châu Âu lo lắng vội vã đến Washington để thuyết phục ông Trump sau khi tổng thống Mỹ trải thảm đỏ đón người đồng cấp Putin ở Alaska.

Đến cuối tuần, các nước châu Âu đã soạn thảo một đề xuất phản đối, cũng dài 28 điểm, thay thế những nhượng bộ lãnh thổ thẳng thừng trong kế hoạch của Mỹ bằng "các cuộc đàm phán về trao đổi lãnh thổ" và củng cố diễn ngôn về đảm bảo an ninh - một mối quan tâm chính của Kyiv.

Nhưng vẫn chưa rõ mức độ ảnh hưởng của châu Âu đối với các cuộc đàm phán hôm 23/11 tại Geneva.

Một tuyên bố chung giữa Mỹ và Ukraine, được đưa ra sau khi các cuộc đàm phán kết thúc, cho biết các cuộc thảo luận "rất hiệu quả", rằng bất kỳ thỏa thuận nào trong tương lai cũng phải mang lại một "nền hòa bình bền vững và công bằng".

Thủ tướng Anh Keir Starmer là một trong số nhiều nhà lãnh đạo châu Âu đã nắm bắt được cụm từ "bền vững và công bằng" để chỉ ra rằng đã có tiến triển.

Các quan chức Ukraine cũng thở phào nhẹ nhõm. Thứ trưởng Ngoại giao thứ nhất, Sergiy Kyslytsya, cho hay phiên bản mới nhất của kế hoạch đã được rút gọn xuống chỉ còn 19 điểm, với những vấn đề gây tranh cãi nhất - lãnh thổ và mối quan hệ tương lai của Ukraine với NATO - được hoãn lại để hai ông Trump và Zelensky quyết định.

Trong bối cảnh bản 28 điểm ban đầu bị rò rỉ và vấp phải nhiều chỉ trích từ nhiều phía, một bức màn bí mật đã được phủ lên phiên bản mới nhất.

Bất chấp các cuộc đàm phán tại Abu Dhabi có sự tham gia của Bộ trưởng Lục quân Mỹ Dan Driscoll (một thành viên mới trong nhóm về Ukraine của ông Trump), Giám đốc Tình báo Quân sự Ukraine Kyrylo Budanov cùng các quan chức Nga, ông Ushakov lại cho hay kế hoạch này vẫn chưa được thảo luận chi tiết.

Với việc đặc phái viên của ông Trump là Steve Witkoff sẽ đến Moscow vào tuần tới và có thông tin ông Zelensky sẽ có chuyến thăm Nhà Trắng lần nữa, dường như tốc độ ngoại giao không hề chậm lại.

Nhưng chúng ta đang ở đâu?

"Chúng ta hiện đang trên đà tiến nhanh đến một điều gì đó," Daniel Fried, cựu Trợ lý Ngoại trưởng Mỹ phụ trách các vấn đề châu Âu và Á-Âu, bình luận.

"Thất bại hay thành công, tôi không thể nói trước, nhưng mọi việc đang diễn ra rất nhanh."

Ông Fried nhận định kế hoạch 28 điểm của Mỹ tuần trước là một "mớ hỗn độn" nhưng động lực đằng sau là thật.

"Phải công nhận chính quyền Trump đang nỗ lực hết sức để đạt được một giải pháp."

Cảm giác lo sợ bao trùm Kyiv tuần trước - khiến ông Zelensky nhận định rằng Ukraine đang phải đối mặt với một trong những thời điểm khó khăn nhất trong lịch sử - đã tan biến.

"Tại Geneva, phái đoàn Ukraine rất hài lòng," Myroslava Gongadze, học giả cấp cao không thường trú tại Trung tâm Á-Âu thuộc Hội đồng Đại Tây Dương, phát biểu từ Kyiv.

"Mục đích của cuộc tập trận không hẳn là để đạt được một thỏa thuận mà là để bác bỏ kế hoạch 28 điểm đó và đặt một số lợi ích của Ukraine vào cuộc đàm phán tiềm năng đó, đồng thời cho thấy Ukraine thực sự sẵn sàng thảo luận và đàm phán."

Nhưng nếu Kyiv cảm thấy họ đã thành công trong việc phản bác một số đòi hỏi khó chịu nhất - và chúng ta vẫn chưa biết được mức độ - thì vẫn còn rất nhiều mối lo ngại dai dẳng.

Điều quan trọng nhất là: họ có thể kỳ vọng nhận được những đảm bảo an ninh nào nếu cuối cùng đạt được thỏa thuận với quốc gia đã vô cơ xâm lược lãnh thổ của mình mà dường như vẫn còn chưa muốn dừng lại?

"Vấn đề thiết yếu mà chúng ta phải đặt ra ở đây là đảm bảo an ninh," bà Gongadze nói. "Ai sẽ đưa ra những đảm bảo đó, ai sẽ phải chịu trách nhiệm và biên giới nào sẽ không bị xâm phạm?

"Nếu câu trả lời không đủ thuyết phục, thì điều đó đang đẩy Ukraine vào một cuộc khủng hoảng khác."

Đáp lại lời hứa khá mơ hồ của tài liệu gốc của Mỹ về việc cung cấp "các đảm bảo an ninh đáng tin cậy", các nhà lãnh đạo châu Âu đã đề cập đến một đảm bảo của Mỹ "phản ánh Điều 5", ám chỉ nguyên tắc phòng thủ tập thể của NATO.

Tuần trước, trang tin tức Axios đã đưa tin về sự tồn tại của một tài liệu riêng của Mỹ, đã trình lên Ukraine, trong đó nêu rõ "đảm bảo an ninh dựa trên các nguyên tắc của Điều 5 của Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương, được điều chỉnh cho phù hợp với hoàn cảnh của cuộc xung đột này".

Khía cạnh quan trọng này của kế hoạch rõ ràng vẫn đang trong quá trình hoàn thiện. Sau cuộc họp trực tuyến hôm 25/11 của Liên minh Ý chí do Anh-Pháp dẫn đầu, những người tham gia đã nhất trí với Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio, về việc "đẩy nhanh công tác chung với Mỹ để thúc đẩy việc lập kế hoạch đảm bảo an ninh".

Ông Keir Starmer cho biết các kế hoạch hoạt động cho một "lực lượng trấn an" đa quốc gia cho Ukraine đã được hình thành đầy đủ, nhưng cho đến khi chính quyền Trump chỉ ra họ sẵn sàng cung cấp lực lượng hỗ trợ nào, nếu có, thì những kế hoạch đó phần lớn vẫn chỉ là lý thuyết.

"Các đảm bảo an ninh sẽ phải được cụ thể hóa," ông Fried nói.

"Liên minh Tự nguyện là một ý tưởng tuyệt vời, nhưng cho đến nay vẫn chưa đạt được kết quả nào, một phần vì họ đang chờ xem liệu người Mỹ có ủng hộ họ hay không và một phần vì họ đang chờ xem họ sẽ làm gì."

Vấn đề lãnh thổ vẫn là một ẩn số lớn khác.

Kế hoạch 28 điểm tuần trước đã tuyên bố thẳng thừng rằng Crimea, Luhansk và Donetsk sẽ được "công nhận là thuộc Nga trên thực tế", và quân đội Ukraine sẽ rút khỏi các khu vực tranh chấp gay gắt ở vùng Donetsk vẫn do Kyiv kiểm soát.

Tất cả những điều này đã biến mất trong đề xuất đối lập của châu Âu. Ukraine, theo đề xuất này, sẽ cam kết "không giành lại lãnh thổ có chủ quyền bị chiếm đóng bằng các biện pháp quân sự". Tất cả các cuộc đàm phán về lãnh thổ, theo đề xuất, sẽ "bắt đầu từ Đường Tiếp xúc" - tiền tuyến hiện tại.

Không rõ cách tiếp cận của châu Âu đã ảnh hưởng đến tài liệu xuất hiện sau các cuộc đàm phán tại Geneva như thế nào. Thông cáo chung Mỹ-Ukraine chỉ đưa ra một cái nhìn gián tiếp, nói rằng hai bên "tái khẳng định rằng bất kỳ thỏa thuận nào trong tương lai đều phải bảo vệ hoàn toàn chủ quyền của Ukraine".

Từ "hoàn toàn" dường như rất có trọng lượng.

Với cách tiếp cận thất thường của ông Trump đối với cuộc chiến ở Ukraine, tham vọng dai dẳng của ông Putin và những khó khăn trong nước của ông Zelensky - vòng đàm phán ngoại giao hiện tại diễn ra trong bối cảnh vụ bê bối tham nhũng đang làm suy yếu vị thế trong nước của ông - rất khó để biết quá trình này sẽ đi đến đâu tiếp theo.

Nhưng có lẽ sẽ quá lạc quan khi nghĩ rằng chúng ta đã gần đến hồi kết.

"Chúng ta vẫn đang ở giữa quá trình này," Leslie Shedd, một học giả không thường trú khác của Hội đồng Đại Tây Dương, nhận xét.

"Chắc chắn vẫn còn một chặng đường dài phía trước."

Nhưng bất chấp tất cả những hỗn loạn rõ ràng xung quanh những nỗ lực của chính quyền Trump, bao gồm cả việc dàn nhân sự liên tục thay đổi - và có thể cạnh tranh - với nhau, bà Shedd tin rằng chính quyền này thực sự nghiêm túc.

"Có vẻ như tổng thống… [đang] thực lòng ưu tiên việc tìm kiếm hòa bình ở Ukraine. Và tôi nghĩ điều đó thực sự rất quan trọng."