Madagascar: Tổng thống 'rời nước' sau biểu tình Gen Z, quân đội nắm quyền

Một đơn vị quân đội tinh nhuệ của Madagascar tuyên bố đã giành được quyền kiểm soát đất nước từ tay Tổng thống Andry Rajoelina, người đã rời đất nước đến "nơi an toàn", trong bối cảnh phong trào biểu tình của Gen Z bùng phát tại hòn đảo Ấn Độ Dương này.

Đây là lần thứ hai chỉ trong vòng hơn một tháng, các cuộc biểu tình do giới trẻ dẫn đầu đã lật đổ một chính phủ giữa làn sóng toàn cầu do Gen Z, cụm từ chỉ những người sinh ra từ khoảng năm 1997 đến năm 2012, khởi xướng.

Đứng bên ngoài dinh tổng thống vào hôm 14/10, Đại tá Michael Randrianirina - chỉ huy đơn vị tinh nhuệ CAPSAT thuộc quân đội Madagascar - tuyên bố quân đội sẽ thành lập một chính phủ và tổ chức bầu cử trong vòng hai năm tới. Ông cũng thông báo đình chỉ các cơ quan dân chủ quan trọng, kể cả ủy ban bầu cử.

"Những người biểu tình thuộc thế hệ Z sẽ là một phần của những thay đổi này bởi vì phong trào được khởi phát trên đường phố nên chúng ta phải tôn trọng yêu cầu của họ", ông Randrianirina phát biểu.

Các cuộc biểu tình bùng phát ở Madagascar từ ngày 25/9 do tình trạng thiếu nước và điện, nhưng nhanh chóng leo thang thành một cuộc nổi dậy phản đối nhiều vấn đề sâu rộng hơn, bao gồm cả tham nhũng, quản trị yếu kém và thiếu các dịch vụ cơ bản nhằm phản đối chính quyền Tổng thống Andry Rajoelina.

Quân đội và người biểu tình đã ăn mừng việc ông Rajoelina bị lật đổ. Tại thủ đô Antananarivo, hàng ngàn người đã đổ ra đường với những lá cờ trên tay.

CAPSAT, đơn vị quản lý hành chính, nhân sự và kỹ thuật, là lực lượng quân đội hùng mạnh nhất tại Madagascar.

Đơn vị này từng ủng hộ Tổng thống Rajoelina khi ông lên nắm quyền vào năm 2009, nhưng đã chuyển sang đứng về phía người biểu tình vào hôm 11/10 vừa qua.

Tòa án Hiến pháp Madagascar đã bổ nhiệm Đại tá Randrianirina làm nhà lãnh đạo mới của đất nước, mặc dù một tuyên bố từ văn phòng tổng thống cho biết ông Rajoelina vẫn đang nắm quyền và lên án đây là một "âm mưu đảo chính".

Hiện chưa rõ tung tích của ông Rajoelina, nhưng ông cho biết mình đang ở một "nơi an toàn" sau khi bị "quân đội và các chính trị gia" "âm mưu ám sát". CAPSAT phủ nhận có liên quan đến bất kỳ hành động nào như vậy.

Theo một số báo cáo chưa được xác nhận, Tổng thống Rajoelina đã rời đất nước trên một máy bay quân sự của Pháp.

Cũng vào hôm 14/10, Bộ Ngoại giao Mỹ đã kêu gọi tất cả các bên "theo đuổi một giải pháp hòa bình phù hợp với trật tự hiến pháp."

Đại tá Randrianirina nói với BBC rằng Madagascar hiện là "một quốc gia đang chìm trong hỗn loạn".

"Hỗn loạn vì không có tổng thống - ông ấy đã ra nước ngoài."

Tình trạng bất ổn bắt đầu cách đây hơn hai tuần, sau khi một phong trào do giới trẻ lãnh đạo bắt đầu phản đối tình trạng cắt nước và điện triền miên trên khắp cả nước.

Các cuộc biểu tình nhanh chóng leo thang, phản ánh sự bất mãn ngày càng lớn đối với chính phủ của Tổng thống Rajoelina về tỷ lệ thất nghiệp cao, tham nhũng tràn lan và cuộc khủng hoảng chi phí sinh hoạt.

Người biểu tình đã đụng độ với lực lượng an ninh, khiến ít nhất 22 người thiệt mạng và hơn 100 người khác bị thương, theo Liên Hợp Quốc. Tuy nhiên, chính phủ Madagascar đã bác bỏ những con số này và cho rằng các báo cáo dựa trên "tin đồn và thông tin sai lệch".

Tổng thống Rajoelina, một doanh nhân và cựu DJ, từng được coi là một làn gió mới cho Madagascar.

Vị lãnh đạo có gương mặt non trẻ này được bầu làm tổng thống khi mới 34 tuổi, trở thành nhà lãnh đạo trẻ nhất châu Phi, nằm quyền từ 2019 đến 2023 và tiếp tục tái đắc cử vào năm 2023.

Tuy nhiên, ông dần đánh mất lòng dân sau các cáo buộc về chủ nghĩa thân hữu và tham nhũng - điều mà ông phủ nhận.

Mặc dù quyền lực dường như đã rời xa, nhưng ông Rajoelina vẫn tiếp tục tìm cách tác động đến tình hình chính trị.

Ông đã tìm cách giải tán quốc hội trước khi phe đối lập có thể bỏ phiếu phế truất ông vì lý do "từ bỏ chức vụ", nhưng nỗ lực đó đã không thành công.

Các nhà lập pháp đã bỏ phiếu luận tội ông Rajoelina với 130 phiếu thuận và một phiếu trắng vào hôm 14/10. Ngay cả các thành viên trong đảng Irmar của ông cũng phần lớn bỏ phiếu ủng hộ việc luận tội.

Ông Rajoelina đã bác bỏ cuộc bỏ phiếu, gọi đó là "vô hiệu và không có giá trị pháp lý".

Liên minh châu Phi (AU) đã cảnh báo quân đội không được "can thiệp" vào các vấn đề chính trị của Madagascar và bác bỏ "bất kỳ nỗ lực nào nhằm thay đổi chính phủ một cách vi hiến".

Tổng thống Pháp Emmanuel Macron gọi tình hình là "rất đáng lo ngại".

Hòn đảo Madagascar đã trải qua một loạt các biến động chính trị trong những năm gần đây.

Theo Ngân hàng Thế giới, Madagascar là một trong những quốc gia nghèo nhất thế giới, với 75% trong số 30 triệu dân sống dưới mức nghèo khổ.