Trump bảo vệ Thái tử Ả Rập Xê Út: Sự thay đổi về nhân quyền của Mỹ

Khi Tổng thống Donald Trump tuần này bảo vệ thái tử Ả Rập Xê Út về vụ sát hại nhà báo làm việc tại Mỹ Jamal Khashoggi hồi năm 2018, ông không chỉ khơi lại những lời chỉ trích về mối quan hệ thân thiết với các nhà độc tài, theo Reuters.

Những phát ngôn của ông Trump, đi ngược lại các kết luận của tình báo Mỹ, đã làm nổi bật rõ rệt việc chính quyền của ông rời xa truyền thống ủng hộ nhân quyền của Mỹ trên toàn cầu như thế nào.

Gần như tất cả các chính quyền Mỹ gần đây đều hợp tác với các nhà lãnh đạo có hồ sơ nhân quyền kém để thúc đẩy lợi ích của Mỹ.

Nhưng hơn bất kỳ vị tổng thống gần đây nào khác, ông Trump không chỉ ca ngợi các nhà lãnh đạo chuyên quyền nổi tiếng, từ Ả Rập Xê Út và Hungary đến Trung Quốc và El Salvador, mà còn thể hiện sự hời hợt trong việc kiềm chế họ, thay vào đó áp dụng một cách tiếp cận mang tính có qua có lại nhiều hơn.

Chính sách nhân quyền của Mỹ đã thay đổi dưới thời ông Trump được thể hiện rõ ràng tại Phòng Bầu dục hôm 18/11, khi ông phủ nhận việc Thái tử Mohammed bin Salman có bất kỳ vai trò nào trong vụ giết Khashoggi - một nhà phê bình lãnh đạo Ả Rập Xê Út, mặc dù tình báo Mỹ đánh giá ngược lại.

"Trump đã phớt lờ một số nguyên tắc cơ bản nhất làm nền tảng cho quan hệ của Mỹ với thế giới," Brett Bruen, cựu cố vấn chính sách đối ngoại trong chính quyền Obama và hiện là người đứng đầu công ty tư vấn Global Situation Room, bình luận.

"Lời nói và hành động của ông ấy đã bật đèn xanh cho các nhà độc tài muốn làm bất cứ điều gì họ muốn."

Tuần này ông Trump tập trung vào việc giúp nhà cai trị trên thực tế của Ả Rập Xê Út khôi phục hình ảnh toàn cầu bằng cách tiếp đón ông tại Nhà Trắng một cách trọng thị, quảng bá mối quan hệ kinh tế và an ninh đang phát triển với nước xuất khẩu dầu lớn nhất thế giới, và đưa ông gặp các CEO hàng đầu của Mỹ.

Điều đó tương thích với việc dường như chính quyền Mỹ sẵn lòng bỏ qua các cáo buộc vi phạm nhân quyền của các nhà lãnh đạo khác thân thiện với ông Trump, chẳng hạn như Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Tayyip Erdogan và Thủ tướng Hungary Viktor Orban.

Cùng lúc đó, Tổng thống Trump cũng đưa ra những cáo buộc còn gây tranh cãi về vi phạm nhân quyền đối với các chính phủ có tư tưởng đối lập với chính quyền của ông, chẳng hạn như Brazil và Nam Phi.

Điều này làm dấy lên những lo ngại rằng ông đang truy cầu các mục tiêu nhân quyền một cách có chọn lọc.

Người phát ngôn Nhà Trắng Anna Kelly đã bác bỏ những lời chỉ trích này. Trong một tuyên bố, bà nói: "Tất cả các hành động đối ngoại của Tổng thống đều được thực hiện dưới lăng kính của chương trình nghị sự 'Nước Mỹ Trên hết' mà ông đã được bầu để thực thi. Không ai quan tâm đến nhân quyền hơn Tổng thống Trump."

Nhiều tổng thống Mỹ khác cũng từng bị chỉ trích vì đã xem nhẹ vấn đề nhân quyền.

Ví dụ, các nhà hoạt động nhân quyền đã cáo buộc ông Joe Biden, người tiền nhiệm Đảng Dân chủ của ông Trump, đã không gây đủ áp lực lên Israel về cuộc khủng hoảng nhân đạo ở Gaza, vốn được kích hoạt do cuộc tấn công của Israel nhằm đáp trả vụ tấn công xuyên biên giới của Hamas vào năm 2023.

Tái định hướng chính sách nhân quyền

Một số nhà phân tích và cựu quan chức Mỹ nhận định rằng ông Trump, khi chỉ mới 10 tháng trong nhiệm kỳ thứ hai của mình, đã đưa cách tiếp cận này lên một mức mới.

Nhưng các phụ tá của ông Trump bác bỏ điều đó, khẳng định mối quan hệ mà ông xây dựng với các lãnh đạo khác chỉ mang lại lợi ích và rằng kiểu ngoại giao cá nhân của ông đang phục vụ lợi ích của Mỹ.

Dưới thời ông Trump, vấn đề nhân quyền không hẳn bị bỏ qua mà đã được tái định hướng để phù hợp với các ưu tiên của ông, nghiêng về việc xúc tiến các thỏa thuận kinh tế và một chương trình nghị sự mà ông thấy hấp dẫn đối với nhóm cử tri MAGA.

Điều này bao gồm việc đại tu hoàn toàn bộ máy nhân quyền của Bộ Ngoại giao - cơ quan vốn từ lâu là trọng tâm của việc thúc đẩy các giá trị dân chủ truyền thống của Mỹ.

Dưới thời Ngoại trưởng Marco Rubio, bộ này đã cắt giảm quy mô báo cáo nhân quyền thường niên và định hướng lại Cục Dân chủ, Nhân quyền và Lao động để tập trung vào việc khắc sâu "các giá trị phương Tây".

Các phụ tá của ông Trump đã biện minh cho sự thay đổi trọng tâm về nhân quyền này, trong đó có giảm bớt sự quan tâm đến bạo lực giới và việc đàn áp người LGBTQ, là một động thái nhằm tránh can thiệp vào các vấn đề chủ quyền của các quốc gia khác.

Thế nhưng, chính quyền này đã công khai can thiệp vào chính trường châu Âu để lên án những gì họ coi là sự đàn áp các nhà lãnh đạo cánh hữu, như ở Romania, Đức và Pháp, và đã cáo buộc các nhà chức trách châu Âu gia tăng kiểm duyệt.

Và họ cũng lên tiếng gay gắt để gây áp lực lên chính phủ cánh tả của Brazil về việc truy tố cựu Tổng thống Jair Bolsonaro, một đồng minh cánh hữu của ông Trump, người đã bị kết tội âm mưu đảo chính nhằm giữ quyền lực sau khi thua cuộc bầu cử năm 2022.

Trong khi ông Trump hầu như giữ im lặng về nhân quyền dưới thời các chính phủ cánh hữu, bao gồm các báo cáo về tra tấn trong siêu nhà tù của El Salvador, thì ông lại cứng rắn với Tổng thống Venezuela Nicolas Maduro, tập trung vào các cáo buộc liên quan đến buôn bán ma túy.

Nhà lãnh đạo xã hội chủ nghĩa này cũng bị nhiều bên cáo buộc về việc đàn áp phe đối lập chính trị một cách khắc nghiệt.

Dân biểu Brian Mast, một đảng viên Cộng hòa bang Florida và đồng minh thân cận của ông Trump, đã bảo vệ cách xử lý vấn đề nhân quyền của chính quyền, nhấn mạnh rằng chính sách đối ngoại của tổng thống Cộng hòa đã giúp chấm dứt các cuộc xung đột.

"Tôi nghĩ điều đó cho thấy có lẽ là kết quả nhân đạo vĩ đại nhất mà bất kỳ ai cũng có thể chỉ ra," ông nói.

Việc ông Trump che chắn cho ông bin Salman trong chuyến thăm Nhà Trắng đầu tiên của vị thái tử sau hơn bảy năm có lẽ là khoảnh khắc làm rõ nhất về cách tiếp cận của tổng thống.

Khi ông bin Salman ngồi cạnh mình, ông Trump liên tục nói rằng rất vinh dự được làm bạn với ông và cho rằng vị thái tử không hề hay biết gì về vụ sát hại Khashoggi, một cây bút của Washington Post, do các đặc vụ Ả Rập Xê Út tại lãnh sự quán ở Istanbul thực hiện.

Ông cũng ca ngợi ông bin Salman về vấn đề nhân quyền, mặc dù thái tử đã đàn áp mạnh mẽ những ý kiến bất đồng trong khi nới lỏng một số quy tắc xã hội.

"Trump đang đặt nước Mỹ đứng về phía các nhà độc tài và các tài phiệt," Thượng nghị sĩ Bernie Sanders nói.

Sự đón tiếp Trump hoành tráng của Ả Rập Xê Út

Chuyến thăm Washington của Thái tử Ả Rập Xê Út tuần này diễn ra sau chuyến đi của chính Tổng thống Trump tới nước này vào tháng Năm - điểm đến nước ngoài đầu tiên trong nhiệm kỳ thứ hai của ông.

Chuyến thăm đó đã được đánh dấu bằng một lễ chào đón công phu và xa hoa dành cho vị tổng thống.

Các nhà lãnh đạo khác có hồ sơ nhân quyền tồi tệ có thể sẽ lưu tâm đến điều này.

Ông Trump đã không hề giấu giếm sự ngưỡng mộ của mình đối với các nhà lãnh đạo nước ngoài có quyền lực rộng lớn tại nước họ.

Ông đã ca ngợi tình bạn cá nhân với ông Erdogan, ông Orban, Tổng thống Nga Vladimir Putin - người mà ông vẫn đang khổ sở tìm cách thương lượng để đạt được thỏa thuận chấm dứt chiến tranh ở Ukraine - và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình, bất chấp những căng thẳng về thương mại và thuế quan.

Một số nhà phê bình đã cáo buộc ông Trump và chính quyền của ông làm suy yếu nền dân chủ trong nước và hình ảnh của Mỹ ở nước ngoài với tư cách là một thành trì của pháp quyền, thông qua các hành động như trục xuất hàng loạt, đe dọa các tổ chức tin tức và xem thường các phán quyết của tòa án - những điều mà các phụ tá của tổng thống đã phủ nhận.

Ông cũng đã ra lệnh thực hiện các cuộc tấn công gây chết người nhằm vào các tàu bị cáo buộc buôn bán ma túy ở Caribe và phía đông Thái Bình Dương, điều mà một số chuyên gia cho là vi phạm luật pháp quốc tế.

"Chính phủ Mỹ không còn bất kỳ uy tín nào về các vấn đề nhân quyền, dù là trong nước hay trên toàn cầu," ông John Sifton, Giám đốc châu Á của Tổ chức Theo dõi Nhân quyền, nhận định.