Các nước Baltic đang chống Putin: Nước đi tiếp theo của Nga là gì?

"Tôi đã gia nhập lực lượng không quân cách đây 35 năm, năm 18 tuổi, và bay thẳng đến Đức, trên một chiếc máy bay Tornado," Chuẩn tướng Không quân Anh Andy Turk, hiện là phó chỉ huy lực lượng Kiểm soát và Cảnh báo sớm trên không (AWACS) của NATO, chia sẻ. "Đó là cuối thời Chiến tranh Lạnh và chúng tôi đã có một nhiệm vụ hạt nhân vào thời điểm đó."

"Sau Chiến tranh Lạnh, chúng tôi hy vọng được hưởng hòa bình, để có thể tiến xa hơn về mặt địa chính trị, nhưng rõ ràng đó không phải là điều mà Nga muốn làm. Và giờ đây, con trai cả của tôi đang gõ cửa để gia nhập không quân, cũng muốn tạo ra sự khác biệt... Cảm giác như mọi thứ đang lặp lại."

Tôi và tướng Turk khi đó ở độ cao khoảng 9.000 mét so với mực nước biển Baltic, trên một máy bay do thám của NATO được trang bị một radar khổng lồ, sáng bóng, hình nấm, cho phép các thành viên phi hành đoàn quét khu vực xung quanh trong phạm vi hàng trăm cây số, tìm kiếm các hoạt động khả nghi của Nga.

Các nhiệm vụ tuần tra trên không như thế này - và tư cách thành viên NATO nói chung - từ lâu đã khiến các quốc gia nhỏ bé vùng Baltic là Lithuania, Latvia và Estonia (láng giềng của Nga) cảm thấy an toàn.

Nhưng Tổng thống Donald Trump đang thay đổi điều đó, do mối quan hệ thân thiết của ông với Tổng thống Vladimir Putin, điều này đã được thể hiện rõ ràng kể từ nhiệm kỳ đầu của nhà lãnh đạo Mỹ.

Ông Trump đã rất rõ ràng với châu Âu rằng, lần đầu tiên kể từ Thế chiến II, lục địa này không thể coi sự hỗ trợ quân sự của Mỹ là điều hiển nhiên nữa.

Điều này khiến các quốc gia vùng Baltic lo lắng. Họ đã trải qua 40 năm bị Liên Xô nuốt chửng cho đến khi Liên Xô tan rã vào cuối Chiến tranh Lạnh.

Họ hiện là thành viên của cả EU và NATO, nhưng ông Putin vẫn công khai tin rằng các nước Baltic thuộc về phạm vi ảnh hưởng của Nga.

Và nếu tổng thống Nga giành chiến thắng ở Ukraine, liệu ông ta có thể chuyển sự chú ý sang các nước này không - đặc biệt là nếu ông ta cảm thấy ông Trump có thể không muốn can thiệp giúp các nước Baltic?

'Nền kinh tế Nga đang được tái cấu trúc'

Ian Bond, Phó giám đốc Trung tâm Cải cách châu Âu, cho rằng nếu một thỏa thuận ngừng bắn dài hạn cuối cùng được thống nhất ở Ukraine, Tổng thống Putin sẽ không dừng lại ở đó.

"Không ai trong tình trạng tỉnh táo lại muốn nghĩ rằng một cuộc chiến tranh châu Âu lại sắp diễn ra. Nhưng thực tế là ngày càng có nhiều quan chức tình báo châu Âu nói với chúng ta rằng…

"Những gì họ nói là ý tưởng về hòa bình ở châu Âu sẽ kéo dài mãi mãi giờ đã là chuyện của quá khứ, có thể là trong 3 năm hay 5 năm, 10 năm nữa."

Nền kinh tế của Nga hiện đang ở trong tình trạng chiến tranh. Khoảng 40% ngân sách liên bang của nước này đang được chi cho quốc phòng và an ninh nội địa.

Ngày càng có nhiều nguồn lực của nền kinh tế được dành cho việc sản xuất vật liệu cho chiến tranh.

"Chúng ta có thể thấy nền kinh tế Nga đang được tái cấu trúc để làm gì," ông Bond nhận định, "và đó không phải là hòa bình."

'Những mánh khóe và chiến thuật' tại biên giới Estonia

Khi bạn đi đến Narva, một thành phố lộng gió ở phía bắc Estonia, bạn sẽ thấy lý do tại sao đất nước này cảm thấy dễ bị tổn hại.

Nga giáp ranh Estonia từ bắc xuống nam. Thành phố Narva được ngăn cách với Nga bởi một con sông cùng tên. Một pháo đài trông giống thời trung cổ trải dài dọc hai bờ sông - một bên treo cờ Nga, bờ kia treo cờ Estonia. Ở giữa là một cây cầu – một trong những lối dành cho người đi bộ cuối cùng của châu Âu còn mở cửa cho Nga.

"Chúng tôi đã quen với những mánh khóe và chiến thuật của họ," Tổng cục trưởng Tổng cục Cảnh sát và Biên phòng Estonia, Egert Belitsev, nói với tôi.

"Mối đe dọa từ Nga không phải là điều gì mới đối với chúng tôi." Ông nói, "hiện tại, liên tục có những hành động khiêu khích và căng thẳng" ở biên giới.

Cảnh sát biên giới đã ghi lại bằng camera hồng ngoại cảnh lính biên phòng Nga tháo dỡ các phao phân định biên giới giữa hai nước trên sông Narva trong bóng tối.

"Chúng tôi sử dụng các thiết bị trên không – thiết bị bay không người lái, trực thăng và máy bay, tất cả đều sử dụng tín hiệu GPS – và GPS liên tục bị gây nhiễu. Nga đang tạo ra những cản trở rất lớn đối với cách chúng tôi có thể thực hiện nhiệm vụ của mình."

Sau đó, tôi đi dọc theo cây cầu phủ đầy tuyết hướng về phía Nga và thấy một anh lính biên phòng Nga đang theo dõi tôi, còn tôi thì quan sát lại anh ta. Chúng tôi chỉ cách nhau vài mét.

Năm ngoái, Estonia đã trang bị cho cây cầu những chiếc "răng rồng" – chướng ngại vật chống tăng hình chóp bằng bê tông cốt thép.

Tôi chưa từng nghe thấy ai nói rằng Nga sẽ đưa hàng đống xe tăng qua lối này. Họ không cần phải làm vậy. Chỉ cần một vài binh lính cũng có thể gây ra sự bất ổn lớn.

Khoảng 96% người dân Narva có tiếng mẹ đẻ là tiếng Nga. Nhiều người mang song tịch.

Estonia lo ngại một Tổng thống Vladimir Putin tự tin có thể lợi dụng cộng đồng người Nga đông đảo ở Narva và vùng xung quanh làm cái cớ để xâm lược. Đây là một chiến thuật mà ông đã từng sử dụng ở Georgia cũng như Ukraine.

Trong một dấu hiệu đáng chú ý về mối lo lắng ngày càng tăng, Estonia, cùng với Lithuania và Ba Lan, đã cùng nhau tuyên bố trong tuần này rằng họ đang yêu cầu quốc hội chấp thuận rút khỏi hiệp ước quốc tế về cấm mìn chống người, hiệp ước cấm sử dụng loại mìn này đã được 160 quốc gia trên toàn thế giới ký kết.

Ba quốc gia cho biết điều này nhằm cho phép họ "linh hoạt hơn" trong việc bảo vệ biên giới. Lithuania đã rút khỏi một công ước quốc tế cấm bom chùm vào đầu tháng này.

Các nước không thuộc NATO đối mặt rủi ro lớn hơn?

Camille Grand, cựu Phó Tổng thư ký phụ trách Đầu tư Quốc phòng tại NATO, cho rằng sau Ukraine, Putin nhiều khả năng sẽ nhắm mục tiêu vào một quốc gia không thuộc NATO (như Moldova) hơn là khiêu khích một thành viên NATO - do nguy cơ phản ứng dữ dội từ quốc tế thấp hơn.

Estonia và các quốc gia Baltic khác vốn dễ bị tổn thương hơn các quốc gia còn lại của NATO vì họ bị cô lập về mặt địa lý so với các thành viên của liên minh ở Tây Âu, theo ông Grand. Nhưng vấn đề này phần lớn đã được giải quyết kể từ khi Thụy Điển và Phần Lan gia nhập NATO sau cuộc xâm lược toàn diện của Nga vào Ukraine năm 2022.

"Biển Baltic đã trở thành Biển NATO," ông Grand nhấn mạnh.

Tiến sĩ Marion Messmer, nghiên cứu viên cấp cao của Chương trình An ninh Quốc tế tại Chatham House (Viện nghiên cứu Quốc tế Hoàng gia Anh), cho rằng nguyên nhân khả dĩ nhất dẫn đến chiến tranh với Nga sẽ là sự tính toán sai lầm, thay vì kế hoạch có chủ đích.

Nếu một thỏa thuận hòa bình được thống nhất ở Ukraine, Tiến sĩ Messmer dự đoán rằng Nga có thể sẽ tiếp tục các chiến dịch thông tin sai lệch và chiến tranh mạng ở châu Âu, cũng như phá hoại và hoạt động gián điệp ở Biển Baltic.

"Tôi nghĩ rằng họ có khả năng sẽ tiếp tục bất kỳ hoạt động phá hoại nào, ngay cả khi chúng ta muốn thấy một nền hòa bình tích cực cho Ukraine."

"Một trong những rủi ro mà tôi thấy là một tai nạn có thể xảy ra ở Biển Baltic theo cách hoàn toàn vô tình, nhưng đó thực sự là kết quả của hoạt động vùng xám của Nga hoặc hành động liều lĩnh của Moscow khi họ nghĩ rằng họ kiểm soát được tình hình nhưng hóa ra không phải vậy. Sau đó, tai nạn biến thành cuộc đối đầu giữa một quốc gia thành viên NATO và Nga, từ đó có thể dẫn đến một điều gì đó khác nữa," Tiến sĩ Messmer nói thêm.

Trong khi đó, ông Grand thận trọng không hoàn toàn coi nhẹ nguy cơ Tổng thống Putin nhắm vào các nước Baltic.

NATO đoàn kết đến mức nào?

Có lẽ, trước tiên, tổng thống Nga sẽ cân nhắc xem các đồng minh NATO sẽ phản ứng ra sao.

Liệu Mỹ, hay thậm chí là Pháp, Ý hay Anh, có mạo hiểm tham gia chiến tranh với cường quốc hạt nhân Nga vì Narva, một phần nhỏ của Estonia nhỏ bé, nằm ở rìa phía đông của NATO, không?

Và giả sử chúng ta chứng kiến sự lặp lại của những gì đã xảy ra ở Donbas ở miền đông Ukraine vào năm 2014 khi lực lượng bán quân sự Nga tham gia chiến đấu nhưng không nhận là lính Nga? Điều này cho phép ông Putin có thể phủ nhận một cách hợp lý - và trong hoàn cảnh đó, liệu NATO có can thiệp để giúp Estonia không?

Nếu họ không can thiệp, những lợi ích mà ông Putin có thể đạt được có thể sẽ rất hấp dẫn. Nguyên tắc thống nhất của liên minh quân sự phương Tây mà ông căm ghét sẽ bị phá hoại.

Nhà lãnh đạo Nga cũng sẽ khiến vùng Baltic rộng lớn hơn mất ổn định, có thể là về mặt xã hội, chính trị và kinh tế, vì một cuộc xâm lược của Nga - dù chỉ là hạn chế - có thể sẽ khiến các nhà đầu tư nước ngoài không còn coi đây là khu vực ổn định nữa.

Một mối quan ngại khác đã được thảo luận ở Estonia là Tổng thống Mỹ Donald Trump có thể sẽ rút quân hoặc giảm đáng kể số lượng binh lính và năng lực quân sự mà Mỹ đã đồn trú từ lâu ở châu Âu.

Bộ trưởng Quốc phòng Estonia Hanno Pevkur tỏ ra mạnh mẽ khi tôi gặp ông tại thủ đô Tallinn: "Về sự hiện diện của [Mỹ], chúng tôi không biết quyết định của chính quyền Mỹ là gì."

"Họ đã nói rất rõ ràng rằng họ sẽ tập trung nhiều hơn vào khu vực Thái Bình Dương và họ đã nói rõ rằng châu Âu phải chịu trách nhiệm nhiều hơn cho chính mình. Chúng tôi đồng ý về điều đó."

"Chúng tôi phải tin vào chính mình và tin tưởng các đồng minh của chúng tôi, cả Mỹ nữa… Tôi khá tự tin rằng việc tấn công vào dù chỉ một phần của Estonia, sẽ là cuộc tấn công vào (toàn bộ) NATO."

"Và đây là câu hỏi dành cho tất cả các đồng minh, cho tất cả 32 thành viên," ông Pevkur nói thêm. "Chúng tôi có đoàn kết hay không?"

Chống Putin

Cảm giác bất an mới mẻ và dai dẳng này, hoặc ít nhất là khó lường, ở vùng Baltic và Ba Lan - những quốc gia mà NATO gọi là "sườn phía đông", gần Nga - thể hiện rõ trong những luật đang được tranh luận và đưa ra trong khu vực.

Ba Lan gần đây đã tuyên bố rằng mọi nam giới trưởng thành ở trong nước phải sẵn sàng chiến đấu, với một chương trình huấn luyện quân sự mới sẽ được triển khai vào cuối năm nay. Thủ tướng Donald Tusk cũng đã bày tỏ sự quan tâm đến đề xuất của Pháp rằng họ sẽ chia sẻ "ô hạt nhân" của mình với các đồng minh châu Âu, trong trường hợp Mỹ rút lá chắn hạt nhân của họ.

Không cần phải thuyết phục thì những người dân sống ở vùng Baltic cũng bỏ phiếu cho việc dành một phần lớn tiền công quỹ cho quốc phòng. Ví dụ, Estonia đang đưa ra một luật mới bắt buộc tất cả các tòa nhà văn phòng và chung cư mới có kích thước nhất định phải có lô cốt hoặc hầm trú bom.

Tallinn cũng vừa tuyên bố sẽ chi 5% GDP cho quốc phòng từ năm tới, trong khi Lithuania cho biết mục tiêu của họ là 5-6%.

Ba Lan sẽ sớm chi 4,7% GDP cho quốc phòng - họ hy vọng sẽ xây dựng quân đội lớn nhất châu Âu, vượt qua Anh và Pháp. (Để hiểu rõ hơn, Mỹ chi khoảng 3,7% GDP cho quốc phòng. Vương quốc Anh chi 2,3% và đặt mục tiêu tăng lên 2,6% vào năm 2027.)

Quyết định này của các quốc gia gần Nga có thể liên quan đến hy vọng mà họ vẫn chưa từ bỏ, đó là duy trì sự ủng hộ của Trump và các đảm bảo an ninh của ông. Trong tháng này, tổng thống Mỹ đã nhắc lại lập trường trước đây: "Nếu [các quốc gia NATO] không chi trả đủ cho quốc phòng, tôi sẽ không bảo vệ họ. Không, tôi sẽ không bảo vệ họ."

Về việc chính quyền Trump sẽ coi mức chi tiêu cho quốc phòng hằng năm bao nhiêu là "đủ", Matthew Whitaker, người được ông Trump đề cử làm đại sứ Mỹ tại NATO, đã tuyên bố "mức chi tiêu quốc phòng tối thiểu là 5% GDP, qua đó đảm bảo NATO là liên minh quân sự thành công nhất trong lịch sử".

Kế hoạch B của Estonia

Với những thông điệp trái chiều từ Washington, Estonia ngày càng trông chờ vào các đồng minh châu Âu để tìm kiếm sự hỗ trợ đáng tin cậy. Vương quốc Anh đóng một vai trò lớn trong việc này. Với 900 quân nhân đóng tại Estonia, hiện đây là lực lượng triển khai quân đội lớn nhất của Anh ở nước ngoài. Và Vương quốc Anh đã cam kết tăng cường sự hiện diện của mình.

Tại căn cứ của Anh ở Tapa, chúng tôi đã tìm thấy những nhà kho khổng lồ, chứa đầy xe bọc thép.

"Cô sẽ thấy xe tăng chiến đấu chủ lực Challenger khi chúng ta đi xuống cuối nhà kho," Thiếu tá Alex Humphries, một trong những chỉ huy tiểu đoàn ở Estonia trong đợt luân phiên sáu tháng, giải thích. "[Các xe tăng này] là một phần thực sự quan trọng của năng lực tác chiến. Đây thực sự là một cơ hội tuyệt vời cho quân đội Anh."

Khi được hỏi liệu Estonia có tiếp cận Vương quốc Anh để đề nghị tăng cường sự hiện diện hay không, vì họ cảm thấy dễ bị tổn hại hơn, ông Humphries nói với tôi: "Tôi nghĩ rằng NATO nói chung đều cảm thấy bị phơi sườn. Đây là một mặt trận thực sự quan trọng đối với phòng thủ tập thể của chúng tôi, phía đông. Mọi người ở các quốc gia Baltic và Đông Âu đều cảm thấy mối đe dọa khá nổi bật và rõ rệt đến từ Liên bang Nga."

"Chúng tôi không muốn điều này dẫn đến chiến tranh, nhưng nếu điều đó xảy ra, chúng tôi đã hoàn toàn đoàn kết; hoàn toàn sẵn sàng gây ra sát thương đối với Liên bang Nga để bảo vệ Estonia."

Tuy nhiên, rốt cuộc thì, trừ khi bị tấn công trực tiếp, các điều kiện chính xác để lực lượng song phương của Anh hoặc quân đội NATO thực hiện hành động quân sự sẽ phụ thuộc vào các quyết định chính trị được đưa ra tại thời điểm đó.

Vì vậy, Estonia không coi bất cứ điều gì là chắc chắn. Đó là lý do tại sao nước này đang bận rộn thử nghiệm các lô cốt quân sự mới dọc biên giới với Nga và đầu tư vào thiết bị không người lái. Mặc dù lực lượng vũ trang của Estonia sẽ không đủ mạnh để đẩy lùi một cuộc tấn công của một mình Nga, Estonia đang nghiên cứu những bài học kinh nghiệm từ cuộc xâm lược Ukraine - quốc gia mà Estonia thực sự hy vọng không phải lâm vào cùng số phận.