Buôn lậu, do thám, phá hoại: Nga sử dụng hạm đội ngầm để lách lệnh trừng phạt của phương Tây như thế nào?

Điện Kremlin tuyên bố Nga "miễn nhiễm" với các lệnh trừng phạt của Tổng thống Mỹ Donald Trump, vốn đưa hai công ty dầu lớn nhất của nước này vào danh sách đen.

Điều giúp dầu mỏ Nga vẫn lưu thông là một "hạm đội bóng tối" gồm các tàu chở dầu "ma", chuyên vận chuyển hàng triệu thùng dầu vượt lệnh trừng phạt đến các khách hàng trên khắp thế giới đang lùng dầu giá thấp.

Hạm đội này còn có những khách hàng khác: các giáo chủ Iran, các tướng lĩnh Venezuela, và thậm chí cả những doanh nhân phương Tây cơ hội và không trung thực - những người quan tâm tới lợi nhuận hơn là đến mối đe dọa với môi trường, hay an ninh và trong một số trường hợp là cả sự tự do của các thủy thủ đoàn - những người bị bỏ rơi trên những con tàu mắc kẹt giữa biển hàng tháng, thậm chí hàng năm trời.

Tuy nhiên, các hoạt động của "hạm đội đen" đã tăng vọt kể từ khi Nga xâm lược Ukraine năm 2022 và kẻ hưởng lợi chính từ hạm đội bí mật này chính là đế chế Putin.

Điện Kremlin sử dụng nó không chỉ để buôn lậu mặt hàng xuất khẩu chủ lực của Nga nhằm thu tiền để đổ vào "cỗ máy chiến tranh" - như cách ông Trump gọi - mà còn phục vụ cho các chiến dịch gián điệp kết hợp phá hoại nhằm vào các nước NATO ở châu Âu, cũng như vào các tuyến cáp và đường ống ngầm dưới biển mà các nước này sử dụng.

Nga nằm trong số ba nhà xuất khẩu dầu lớn nhất thế giới, cùng với Mỹ và Ả Rập Xê Út. Năm 2024, Nga sản xuất khoảng 10% lượng dầu toàn cầu, theo Cơ quan Thông tin Năng lượng Mỹ (EIA).

Trước chiến tranh ở Ukraine, gần như toàn bộ lượng dầu xuất khẩu bằng đường biển của Nga được các tàu chở dầu phương Tây vận chuyển, chủ yếu là tàu của Hy Lạp.

Các hoạt động giao dịch được thực hiện tại Thụy Sĩ và bảo hiểm được mua ở London.

Tuy nhiên, hiện nay, cứ năm tàu chở dầu của Nga thì có đến bốn tàu không có bảo hiểm hợp lệ từ một trong 12 công ty bảo hiểm hàng hải thuộc Nhóm Bảo vệ và Bồi thường Quốc tế (International Group of P&I Clubs) - một nhóm bảo hiểm khoảng 90% hàng hóa vận chuyển trên biển toàn cầu.

Theo ước tính của các nhà phân tích tại công ty S&P Global, điều này cho thấy "hạm đội trong bóng tối" hiện đang vận chuyển tới 80% lượng dầu của Nga, bất chấp các lệnh trừng phạt của phương Tây.

"Nga đã xây dựng một hạm đội tàu chở dầu trong bóng tối cho phép nước này lách các lệnh trừng phạt," nhà kinh tế cao cấp Benjamin Hilgenstock thuộc Viện Trường Kinh tế Kyiv cho biết.

"Tuy nhiên, các con tàu này đều cũ kỹ, không được bảo trì đúng cách và khó có thể được bảo hiểm đầy đủ trước nguy cơ tràn dầu.

"Và trên thực tế, khoảng ba phần tư lượng dầu xuất khẩu bằng đường biển của Nga phải đi qua các cảng ở biển Baltic và Biển Đen, nghĩa là những con tàu này đi qua vùng biển châu Âu nhiều lần mỗi ngày."

Theo S&P, gần một trong năm tàu chở dầu trên biển hiện nay thuộc "hạm đội bóng tối" - những con tàu gỉ sét treo cờ mờ ám, chuyên dùng để buôn lậu dầu từ các quốc gia đang bị trừng phạt.

Trong số này: 50% chỉ chở dầu và các sản phẩm dầu của Nga, 20% chỉ chở dầu của Iran, 10% chỉ chở dầu của Venezuela - nhưng 20% còn lại không thuộc riêng quốc gia nào mà chở dầu từ nhiều nước bị trừng phạt khác nhau.

Những tàu lớn nhất - phục vụ Nga, Iran và Venezuela - chủ yếu di chuyển đến Ấn Độ và Trung Quốc, hai quốc gia đông dân nhất thế giới và cũng là nhà nhập khẩu dầu và sản phẩm dầu mỏ lớn nhất bằng đường biển.

Các bên mua ít dầu của Nga hơn gồm Thổ Nhĩ Kỳ, Singapore và Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất (UAE).

Để che giấu dấu vết, các tàu thuộc "hạm đội trong bóng tối" thực hiện những việc sau đây:

Theo công ty phân tích hàng hải Windward, số tàu treo cờ giả đã tăng ít nhất 65% chỉ trong tám tháng đầu năm 2025, và họ ước tính rằng "hạm đội trong bóng tối" hiện có khoảng 1.300 con tàu.

Các dịch vụ đăng ký quốc tịch tàu cũng bùng nổ - nhiều trong số đó chỉ là trò lừa đảo.

Dù một số tàu vẫn hợp pháp trên danh nghĩa, nhưng các quốc gia cấp cờ hay quốc tịch tàu chỉ mới tham gia vào lĩnh vực này và thiếu năng lực hoặc ý chí để giám sát việc các tàu sử dụng cờ được cấp ra sao.

"Theo cách mà ngành vận tải biển toàn cầu được quản lý, trách nhiệm đảm bảo tiêu chuẩn kỹ thuật và bảo hiểm tràn dầu đầy đủ thuộc về các quốc gia cấp cờ," ông Benjamin Hilgenstock nói.

"Tuy nhiên, trong trường hợp hạm đội trong bóng tối của Nga, chúng ta đang nói đến những quốc gia không thể trông cậy được trong việc thực hiện chức năng đó."

Vào tháng 10/2025, một tàu chở dầu treo cờ Benin bị nghi ngờ là bệ phóng cho các thiết bị bay không người lái (drone) bí ẩn - những chuyến bay đã buộc các sân bay ở Đan Mạch phải đóng cửa - đã bị bắt giữ ngoài khơi bờ biển Pháp.

Ban đầu, theo lời ông Stéphane Kellenberger, công tố viên ở Brest, nói với hãng Agence France-Presse, con tàu bị tạm giữ vì "thái độ không hợp tác của thủy thủ đoàn" và "không chứng minh được quốc tịch của con tàu".

Tàu Boracay, trước đó vừa đổi tên từ Pushpa, từng mang nhiều tên khác như Odysseus, Varuna và Kiwala, đã treo bảy lá cờ khác nhau.

Khi bị hải quân Pháp chặn lại, con tàu đang chở 750.000 thùng dầu thô từ cảng xuất dầu của Nga ở thị trấn Primorsk, gần thành phố St Petersburg ở Nga, đến thị trấn Vadinar ở Ấn Độ.

Cũng đã có các vụ nghi ngờ drone của Nga xâm nhập không phận các nước đồng minh NATO như Thụy Điển, Na Uy và Đức.

Và vào hôm 6/11/2025, sân bay Brussels buộc phải đóng cửa tạm thời sau khi drone được phát hiện gần đó, cũng như ở các địa điểm khác tại Bỉ, bao gồm một căn cứ quân sự.

Nga phủ nhận việc tiến hành "chiến tranh hỗn hợp" nhằm vào các đồng minh của Ukraine.

Từ kết quả cuộc điều tra liên quan đến tàu Boracay, các quốc gia NATO đã phát động sứ mệnh Baltic Sentry.

Tổng thư ký Mark Rutte tuyên bố: "Các thuyền trưởng cần hiểu rằng những mối đe dọa tiềm tàng đối với cơ sở hạ tầng của chúng tôi sẽ phải gánh chịu hậu quả, bao gồm khả năng bị kiểm tra, tạm giữ hoặc bắt giữ."

Anh, Đan Mạch, Thụy Điển và Ba Lan cho biết họ đang kiểm tra giấy tờ bảo hiểm ở eo biển Manche, eo biển Đan Mạch, vịnh Phần Lan và eo biển giữa Thụy Điển và Đan Mạch.

Estonia, Phần Lan, Đức, Iceland, Latvia, Litva, Hà Lan và Na Uy cũng đã đồng ý "ngăn chặn và răn đe" hạm đội bóng tối của Nga, để phản ứng trước một loạt vụ đứt cáp và sự cố dưới biển xảy ra quanh các cơ sở hạ tầng trọng yếu ở vùng Baltic.

Tuy nhiên, các tàu thuộc hạm đội bóng tối chỉ có thể bị chặn bắt khi chúng cập cảng hoặc ở trong lãnh hải tức vùng biển hẹp cách bờ 12 hải lý.

Ở vùng biển quốc tế, việc này khó khăn hơn nhiều, nhất là khi phương Tây vốn là người ủng hộ hàng đầu cho tự do hàng hải.

Theo nguyên tắc "quá cảnh vô hại", các quốc gia chỉ có thể chặn tàu nếu tin rằng chúng đe dọa an ninh của mình.

Các chính trị gia Nga đã kêu gọi việc coi mọi hành động thù địch nhắm vào tàu chở dầu Nga là một cuộc tấn công nhằm vào Nga.

Và khi Estonia cố bắt giữ một tàu chở dầu không treo cờ, di chuyển giữa Estonia và Phần Lan vào tháng 5/2025, Moscow đã điều một máy bay chiến đấu đến bay vòng quanh con tàu.

Tuy nhiên, hạm đội bóng tối có thể còn là mối đe dọa lớn hơn nữa không chỉ đối với an ninh toàn cầu.

Các hãng vận tải biển lớn thường thanh lý một tàu chở dầu sau khoảng 15 năm.

Sau 25 năm, các tàu này thường bị đem đi phá dỡ. Tuy nhiên, các tàu trong "hạm đội trong bóng tối" lại không được phép phá dỡ.

Vào tháng 12/2024, chính quyền Nga gặp khó khăn trong việc xử lý tới 5.000 tấn dầu bị tràn ở Eo biển Kerch, do hai tàu chở dầu 50 năm tuổi bị hư hại trong cơn bão cuối tuần dữ dội.

Một nhà khoa học cao cấp của Nga gọi vụ tràn dầu này là "thảm họa môi trường nghiêm trọng nhất" của nước này trong thế kỷ 21.

"Đây là lần đầu tiên dầu nhiên liệu bị tràn với lượng lớn như vậy," Viktor Danilov-Danilyan, Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học Nga, nói với một tờ báo của Nga.

Các công ty bình phong đặt tại những khu vực pháp lý như Dubai - một số trong đó được các công ty dầu mỏ Nga tài trợ, theo tờ Financial Times, mua lại những con tàu đã hết vòng đời sử dụng, gây xáo trộn thị trường và làm nản lòng các nhà đầu tư trong việc đóng mới tàu chở dầu.

Sau đó, một quá trình mua bán nhanh chóng của các công ty ẩn danh hoặc mới thành lập được dùng để che giấu trách nhiệm pháp lý.

Đồng thời, các tàu chở dầu này được bảo trì kém và quản lý lỏng lẻo, dễ xảy ra hỏng hóc cơ khí và rò rỉ dầu; trong khi các thiết bị phát tín hiệu hỏng hoặc bị tắt tín hiệu cũng làm tăng nguy cơ va chạm với tàu khác trong vùng nước hẹp.

Tuy nhiên, ngành kinh doanh rủi ro cao và bí mật này lại cực kỳ sinh lời.

Một tàu Suezmax 15 năm tuổi có giá khoảng 40 triệu USD, theo công ty Xclusiv Shipbrokers, trong khi S&P cho biết, một chuyến đi kéo dài một tháng chở dầu Nga từ Biển Đen tới Ấn Độ có thể mang về cho chủ tàu hơn 5 triệu USD.

Các chủ tàu bóng tối bỏ túi lợi nhuận, trong khi để phần còn lại của thế giới lãnh rủi ro - bởi vì không có bảo hiểm, ai đó khác sẽ phải trả chi phí thiệt hại trong trường hợp tai nạn hoặc tràn dầu.

Và ngay cả khi các lệnh trừng phạt được dỡ bỏ, hạm đội bóng tối này vẫn tiếp tục hoạt động và tạo ra những phiên bản mới trong các lĩnh vực vận tải biển khác.

Những nét phác thảo của "Hạm đội Bóng tối 2.0" đã bắt đầu xuất hiện, theo tạp chí ngành Lloyd's List, với ví dụ là một tàu container Trung Quốc, Heng Yang 9, liên tục xuất hiện trên tuyến đường giữa Ukraine bị Nga chiếm đóng và Istanbul, Thổ Nhĩ Kỳ.

Olga Sawczuk, BBC World Service tường thuật và biên tập bổ sung