Biển Đông: Trung Quốc liên tục tập trận trước thềm đối thoại an ninh châu Á, Mỹ có thể làm gì?

Giới phân tích kỳ vọng cuộc thảo luận ở Đối thoại Shangri-La sắp tới sẽ xoay quanh cạnh tranh Mỹ-Trung và các xung đột trên Biển Đông trong bối cảnh Trung Quốc đang thực hiện nhiều cuộc tập trận trên biển.

Ngày 26/5, hãng thông tấn Tass của Nga dẫn thông tin từ Cục An toàn Hàng hải Trung Quốc rằng quân đội nước này sẽ tổ chức các cuộc tập trận quân sự bắn đạn thật ở Biển Đông từ ngày 27-30/5.

Cùng ngày, báo Thanh Niên cũng đăng tải thông tin tương tự, nói rằng cuộc tập trận này sẽ diễn ra từ 8 giờ đến 17 giờ trong các ngày từ 27 đến 30/5 tại một khu vực ở vịnh Bắc Bộ, gần đảo Hải Nam.

Cả Tass và Thanh Niên đều nói rằng Trung Quốc sẽ có một cuộc tập trận khác tại vịnh Bột Hải trên Biển Hoàng Hải – khu vực nằm giữa nằm giữa bán đảo Triều Tiên và Trung Quốc, từ ngày 27-31/5.

Cũng vào ngày 26/5, Trung Quốc và Campuchia đã tiến hành một cuộc diễn tập thực binh trên không và trên biển gần cảng Sihanoukville (Campuchia).

Theo Thời báo Hoàn Cầu, cuộc diễn tập này đánh dấu lần đầu tiên một cuộc diễn tập thực binh phối hợp giữa không quân và hải quân được tổ chức trong khuôn khổ chuỗi diễn tập "Rồng Vàng" (từ ngày 14 – 26/5), đồng thời cũng là lần đầu tiên Trung tâm Huấn luyện và Hậu cần chung Campuchia - Trung Quốc tại cảng Ream được đưa vào sử dụng cho hoạt động thực binh.

Tuần trước, vào ngày 20/5, đúng dịp kỷ niệm một năm nhậm chức của Tổng thống Đài Loan Lại Thanh Đức, Trung Quốc đã tổ chức một cuộc tập trận đổ bộ đường biển tại eo biển Đài Loan, kéo dài đến ngày 22/5.

Cục An toàn Hàng hải Trung Quốc lúc đó đã đưa ra cảnh báo cấm đi lại đối với một khu vực hàng hải ngoài khơi gần thành phố Sán Đầu ở Trung Quốc vì kế hoạch tập trận bắn đạn thật này, theo truyền thông Đài Loan.

Cùng ngày, Mỹ đã điều tàu tuần duyên và máy bay tuần tra biển tham gia cuộc tập trận chung ở Biển Đông với lực lượng Philippines, theo Reuters.

Vào đầu tháng này, những diễn biến trên Đá Hoài Ân, với việc cả Trung Quốc và Philippines "cắm cờ" ở đây đã làm leo thang căng thẳng ở Biển Đông.

Mỹ cũng đã lên tiếng chỉ trích hành động của phía Trung Quốc, nói rằng nói rằng thông tin Trung Quốc chiếm rạn san hô là "vô cùng đáng lo ngại nếu đúng sự thật".

Hàng loạt động thái diễn ra trước thềm Đối thoại Shangri-La, diễn ra tại Singapore từ ngày 30/5 đến 1/6 do Viện Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế (IISS) có trụ sở tại London tổ chức.

Sự kiện lần này thu hút sự tham gia của các bộ trưởng quốc phòng, quan chức quân sự và an ninh cấp cao, nhà ngoại giao, chuyên gia phân tích và các nhà sản xuất vũ khí từ khắp nơi trên thế giới.

Theo tờ Financial Times, Đối thoại Shangri-La được đánh giá đã trở thành diễn đàn chính để các bộ trưởng quốc phòng Mỹ và Trung Quốc gặp nhau — đặc biệt trong bối cảnh hơn một thập kỷ qua, cả hai bên đều không cử quan chức quốc phòng cấp cao nhất đến thăm nước kia.

Cam kết của Mỹ với an ninh khu vực

Về chương trình nghị sự của Đối thoại Shangri-La, Reuters dẫn đánh giá từ một số nhà phân tích và nhà ngoại giao khu vực cho rằng dù bài phát biểu của Tổng thống Pháp Emmanuel Macron vào tối 30/5 được xem là diễn văn chính, mọi sự chú ý cũng sẽ đổ dồn vào Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Pete Hegseth.

Dự kiến, ông Hegseth sẽ phát biểu vào ngày 1/6 về tầm nhìn về chính sách quốc phòng của chính quyền Trump đối với khu vực.

Ông Hegseth sẽ bị các đồng minh châu Á theo dõi sát sao không chỉ vì cách tiếp cận của ông đối với họ, mà còn vì cách chính quyền Trump nhìn nhận và diễn giải mối đe dọa từ hiện đại hóa quân sự của Trung Quốc và căng thẳng đang diễn ra tại các vùng biển tranh chấp ở Đông Á.

Giới phân tích kỳ vọng những cuộc thảo luận xoay quanh cạnh tranh Mỹ - Trung, các xung đột trên biển như Biển Đông và các mối quan hệ quốc phòng sẽ là những nội dung chủ đạo của chưong trình nghị sự.

"Các đại biểu sẽ nóng lòng muốn nghe Bộ trưởng Quốc phòng Hegseth tái khẳng định cam kết của Mỹ đối với an ninh khu vực," ông Ian Storey, chuyên gia an ninh khu vực tại Viện ISEAS của Singapore, nhận định với Reuters.

"Nhưng khác với ở châu Âu, khu vực này không lo sợ việc Mỹ rút lực lượng khỏi Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương."

Trong khi đó, tính đến hôm 26/5, phía Trung Quốc chưa đưa ra thông báo chính thức liệu Bộ trưởng Quốc phòng Đổng Quân có tham dự sự kiện tại Singapore hay không. Họ cũng chưa cung cấp thông tin về việc có cử bất kỳ quan chức nào khác tới hay không.

Bộ này hiện chưa phản hồi yêu cầu bình luận của Reuters.

Tuy nhiên, trong một bài viết đăng vào ngày 20/5, tờ Financial Times dẫn thông tin từ năm nguồn tin am hiểu vấn đề nói rằng Trung Quốc đã thông báo với Singapore rằng Đô đốc Đổng Quân sẽ không tham dự diễn đàn thường niên do IISS tổ chức

"Đối thoại Shangri-La luôn là một sự kiện gây khó chịu đối với Quân Giải phóng Nhân dân Trung Quốc (PLA), vì hầu như tất cả những bên tham dự đều đang trải nghiệm hành vi quyết đoán và mang tính cưỡng ép của Trung Quốc dưới những hình thức khác nhau," ông Ely Ratner nhận xét với Financial Times.

Ông Ratner từng nắm giữ chức vụ cấp cao phụ trách các vấn đề Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương tại Lầu Năm Góc dưới thời chính quyền Tổng thống Joe Biden và hiện là một thành viên chủ chốt tại tổ chức tư vấn chiến lược Marathon Initiative ở Mỹ.

"Dù Bắc Kinh có cố gắng đánh lạc hướng thế nào, phần lớn các nhà lãnh đạo quốc phòng trong khu vực vẫn nhìn rõ đâu là mối đe dọa lớn nhất đối với họ," ông Ratner nói thêm.

Có còn là điểm tựa vững chắc?

Sẽ khó đạt được một đồng thuận về những vấn đề phức tạp như Biển Đông, khu vực liên quan tới nhiều quốc gia Đông Nam Á và Trung Quốc, do mỗi nước đều ưu tiên lợi ích riêng của mình, ông Collin Koh, chuyên gia nghiên cứu thuộc Viện Nghiên cứu Quốc phòng và Chiến lược, trường Nghiên cứu Quốc tế S. Rajaratnam, Đại học Công nghệ Nanyang (Singapore), nhận định với Reuters.

Ông cho biết việc Mỹ gần đây áp thuế lên hàng hóa nhập khẩu có thể khiến các nước này nghiêng về đàm phán song phương hơn là đa phương, dẫn đến cách tiếp cận kém thống nhất hơn và vô tình tạo lợi thế cho Trung Quốc.

Tuy nhiên, việc quan trọng là theo dõi cách Mỹ phản ứng trước các hành động trên biển của Trung Quốc, theo ông Ja Ian Chong, một nhà khoa học chính trị tại Đại học Quốc gia Singapore.

Ông cho rằng Bắc Kinh đã có những động thái dường như đã "vượt giới hạn" trong vài tháng qua, như việc Trung Quốc xây dựng các công trình ở Biển Hoàng Hải, cũng như tổ chức các cuộc tập trận bắn đạn thật gấp rút ở Biển Tasman – nằm giữa Úc và New Zealand – hồi tháng Hai.

"Nếu Mỹ có phản ứng quá mạnh, điều đó có thể dẫn đến leo thang," ông nói, đồng thời cho rằng tính khó đoán của chính quyền Mỹ đương nhiệm cũng khiến khó có thể đánh giá chính xác việc họ có thực sự cam kết với những tuyên bố của mình hay không.

Trong khi đó, ông Koh cho rằng Mỹ vẫn cam kết duy trì các cuộc tập trận đã diễn ra trong suốt thập kỷ qua tại khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương.

"Tôi không thấy Đông Nam Á có quá nhiều lo ngại về cam kết an ninh của Mỹ, ngay cả khi nước này đang đối mặt với nhiều vấn đề nội địa," ông nói.

Ngược lại, theo một báo cáo do Tổ chức Khủng hoảng Quốc tế (ICG) công bố vào ngày 15/5, những động thái của Trung Quốc cùng với tín hiệu thiếu nhất quán từ phía Mỹ dưới thời Tổng thống Donald Trump đang làm dấy lên lo ngại trong giới đồng minh và đối tác tại châu Á rằng Washington có thể không còn là một chỗ dựa đáng tin cậy cho an ninh khu vực.

Vào hôm 23/5, theo South China Morning Post, khi phát biểu tại một sự kiện trực tuyến về báo cáo nói trên, bà Lê Thu Hương – phó giám đốc chương trình châu Á của ICG – nhận định rằng tình trạng khó lường trong cục diện địa chính trị hiện nay "đã trở thành trạng thái bình thường mới".

"Sự trở lại của ông Trump cùng chính sách đối ngoại 'Nước Mỹ trên hết' đang trở thành nguồn cơn gây bất an cho nhiều đồng minh và đối tác tại khu vực, bao gồm cả châu Á," bà đánh giá.

Cũng tại đây, bà Lee Sue-Ann, nghiên cứu viên cấp cao và điều phối viên tại Viện ISEAS, nhận định rằng Biển Đông một lần nữa đã trở thành mối quan tâm địa chính trị hàng đầu.

"Vấn đề này hiện đã trở thành một cuộc đối đầu ủy nhiệm trong cạnh tranh Mỹ - Trung tại khu vực," bà nói tại sự kiện, đồng thời cảnh báo rằng Đông Nam Á có thể bị lôi kéo vào cuộc xung đột.

"Trong mắt Trung Quốc, Philippines hiện đang được Mỹ hậu thuẫn và điều này khiến Manila trở nên táo bạo hơn, kéo theo sự can dự của Washington theo cách khiêu khích và gây bất ổn cho khu vực," bà Lee nhận định.

Bà nhấn mạnh rằng các quốc gia trong khu vực cần nghiêm túc chuẩn bị để đối mặt với một Trung Quốc ngày càng mạnh mẽ và có khả năng hành xử quyết đoán hơn – mà không thể trông đợi vào bất kỳ cam kết an ninh nào từ phía Mỹ.

Điều này có thể xuất phát từ việc Washington sẵn sàng "hy sinh" đồng minh hoặc buộc các nước phải "trả một cái giá quá đắt" nếu chọn đứng về phía Mỹ, bà nói thêm.

Báo cáo của của ICG cũng nhắc tới việc chính quyền Trump áp đặt loạt thuế quan rộng khắp, lên cả Trung Quốc lẫn các đồng minh của Mỹ hồi tháng trước, càng khiến dấy lên hoài nghi về mức độ cam kết và lòng trung thành của Washington.