Tổ chức Cartel de los Soles mà Hoa Kỳ liệt vào danh sách khủng bố là ai?

Mỹ đã liệt Cartel de los Soles (tiếng Tây Ban Nha của Băng nhóm Mặt trời - Cartel of the Suns) – một nhóm mà Washington cáo buộc do Tổng thống Venezuela Nicolás Maduro cùng các nhân vật cấp cao trong chính phủ của ông cầm đầu – vào danh sách các tổ chức khủng bố nước ngoài.

Việc gán nhãn một tổ chức là khủng bố cho phép các cơ quan thực thi pháp luật và quân đội Mỹ có thêm quyền hạn rộng hơn để triệt phá tổ chức đó.

Trong những tháng gần đây, Mỹ đã gia tăng sức ép lên ông Maduro, cho rằng chính phủ của ông là bất hợp pháp sau cuộc bầu cử năm ngoái – vốn bị nhiều bên phản đối, cho là gian lận.

Việc liệt tổ chức này vào danh sách khủng bố nước ngoài cho Washington một công cụ nữa để gia tăng áp lực.

Tuy nhiên, nhiều câu hỏi đã được đặt ra về việc nhóm Cartel de los Soles có thực sự tồn tại hay không, và Bộ Ngoại giao Venezuela đã "kiên quyết, dứt khoát và hoàn toàn bác bỏ" hành động của Mỹ, gọi đây là một "sự bịa đặt mới và lố bịch".

Không có gì ngạc nhiên khi bộ trưởng nội vụ và tư pháp của Venezuela, Diosdado Cabello, từ lâu đã nói việc Mỹ cho rằng có một tổ chức như vậy là một "sự bịa đặt".

Ông Cabello – người bị cáo buộc là một trong những thành viên cấp cao của nhóm tội phạm có tổ chức này – đã tố cáo các quan chức Mỹ lợi dụng câu chuyện này làm cái cớ để nhắm mục tiêu vào những người họ không thích.

"Hễ ai làm họ khó chịu, họ liền gán người đó là thủ lĩnh của Cartel de los Soles," ông nói hồi tháng Tám.

Ông Gustavo Petro, tổng thống cánh tả của quốc gia láng giềng Colombia, cũng phủ nhận sự tồn tại của tổ chức này.

"Nó là cái cớ hư cấu của phe cực hữu nhằm lật đổ những chính phủ không phục tùng họ," ông viết trên X hồi tháng Tám.

Nhưng Bộ Ngoại giao Mỹ vẫn khẳng định chắc chắn rằng Cartel de los Soles không chỉ tồn tại, mà còn "làm tha hóa quân đội, cơ quan tình báo, lập pháp và tư pháp của Venezuela".

Các chuyên gia mà BBC tham vấn cho rằng sự thật nằm ở đâu đó giữa hai lập trường này.

Biệt danh Cartel de los Soles xuất hiện lần đầu vào đầu những năm 1990.

Cái tên này được truyền thông Venezuela đặt ra khi một vị tướng phụ trách các hoạt động chống ma túy của Lực lượng Vệ binh Quốc gia Venezuela bị cáo buộc buôn bán ma túy.

Và tên gọi này ám chỉ phù hiệu hình mặt trời trên cầu vai của các tướng lĩnh, biểu thị cấp bậc của họ.

Mike LaSusa, một chuyên gia về tội phạm có tổ chức ở khu vực châu Mỹ và là phó giám đốc phụ trách nội dung tại tổ chức truyền thông Insight Crime, cho biết biệt danh này nhanh chóng được dùng để chỉ tất cả các quan chức Venezuela bị cáo buộc có liên quan đến buôn bán ma túy, bất kể họ có thuộc cùng một tổ chức hay không.

Raúl Benítez-Manau, một chuyên gia về tội phạm có tổ chức tại Đại học UNAM (Mexico), cho biết hoạt động của nhóm này bắt đầu vào cuối thập niên 1980 và đầu thập niên 1990, nhằm ứng phó với các diễn biến tại quốc gia láng giềng Colombia – nhà sản xuất cocaine lớn nhất thế giới.

Vào thời điểm đó, Cartel Medellín hùng mạnh, có trụ sở tại thành phố cùng tên ở Colombia, đang bị triệt phá, đồng thời một chiến dịch chống ma túy lớn tại nước này đang phát huy hiệu quả.

Khi các tuyến đường buôn lậu chịu sức ép, theo ông Benítez-Manau, Cartel de los Soles bắt đầu cung cấp những con đường thay thế để vận chuyển cocaine từ Colombia.

Nhóm này sau đó mạnh lên trong những năm đầu nhiệm kỳ của ông Hugo Chávez, tổng thống cánh tả lãnh đạo Venezuela từ năm 1999 đến khi ông qua đời năm 2013.

"Chávez thích thách thức Hoa Kỳ, và đã cắt đứt tất cả các mối quan hệ hợp tác quân sự giữa quân đội Venezuela và Mỹ," ông giải thích.

Theo ông Benítez-Manau, "không có sự giám sát của Cơ quan Chống Ma túy Mỹ (DEA), một số sĩ quan quân đội [Venezuela] cảm thấy tự do để làm ăn với tội phạm".

Ông cho biết, sự đồng cảm của ông Chávez với lực lượng du kích cánh tả Farc của Colombia - những người chủ yếu kiếm tiền thông qua buôn lậu cocaine - là một yếu tố khác khiến một số hoạt động buôn bán ma túy chuyển hướng qua Venezuela.

Đối mặt với áp lực quân sự tại quê nhà, nhóm du kích đã chuyển một số hoạt động sang Venezuela, với niềm tin rằng tổng thống Venezuela "xem họ như đồng minh về ý thức hệ cánh tả", ông Benítez-Manau giải thích.

Ông Wesley Tabor, cựu đặc vụ DEA từng làm việc tại Venezuela, cho biết Farc không chỉ tìm thấy "nơi ẩn náu an toàn ở Venezuela", mà còn nhiều quan chức chính phủ, từ cảnh sát cơ sở đến lực lượng hàng không quân sự, nhanh chóng trở thành đối tác của họ trong buôn bán ma túy.

Cùng nhau, họ "bắt đầu đưa hàng trăm tấn cocaine tràn vào thị trường Mỹ,", ông nói.

Ông LaSusa cho biết, Cartel de los Soles khác với các mạng lưới ma túy khác ở chỗ không có cấu trúc chính thức.

Ông nói đây không phải là một "tổ chức" theo nghĩa đen, mà là "một hệ thống tham nhũng lan rộng".

Ông cũng cho rằng hệ thống này được tiếp sức bởi cuộc khủng hoảng kinh tế đã bao trùm Venezuela dưới thời tổng thống kế nhiệm ông Chávez, Nicolás Maduro.

"Chế độ Maduro không thể trả lương tử tế cho lực lượng an ninh, và để giữ lòng trung thành của họ, nó cho phép họ nhận hối lộ từ những kẻ buôn ma túy," ông LaSusa giải thích.

Ông Benítez-Manau cho biết, những sĩ quan trung cấp và cấp dưới, những người kiểm soát các điểm xuất nhập cảnh quan trọng của Venezuela như sân bay, chính là thành phần tạo nên Cartel de los Soles, vì họ ở vị trí thuận lợi để tạo điều kiện cho dòng chảy ma túy này.

Tuy nhiên, các quan chức Mỹ khẳng định các chân rết của Cartel de los Soles đã lan tới những cấp cao nhất trong chính phủ Maduro, bao gồm cả tổng thống.

Năm 2020, Bộ Tư pháp Mỹ đã cáo buộc Maduro cùng 14 người khác âm mưu với các nhóm vũ trang Colombia để vận chuyển cocaine vào Hoa Kỳ.

Trong số các quan chức cấp cao bị nêu tên có Bộ trưởng Quốc phòng Vladimir Padrino và cựu Chánh án Tòa án Tối cao Venezuela, Maikel Moreno.

Trong bản cáo trạng, các công tố viên Mỹ cũng cho rằng ít nhất là từ năm 1999, Cartel de los Soles đã được lãnh đạo và điều hành bởi ông Maduro, Bộ trưởng Nội vụ Diosdado Cabello, cựu giám đốc tình báo quân sự Hugo Carvajal và cựu Tướng Clíver Alcalá.

Các công tố viên Mỹ cho biết thông tin do các cựu quan chức quân đội cao cấp Venezuela cung cấp – bao gồm Carvajal và Alcalá – đã củng cố cáo buộc này.

Leamsy Salazar, nguyên trưởng bộ phận an ninh của cố Tổng thống Hugo Chávez, đã cung cấp thông tin về Cartel de los Soles cho các quan chức Mỹ từ năm 2014.

Ông Salazar, người đã rời Venezuela với sự giúp đỡ của DEA, cho biết Bộ trưởng Nội vụ Cabello là người đứng đầu Cartel de los Soles.

Ông Cabello phủ nhận cáo buộc này, cho rằng đó là một "âm mưu quốc tế".

Tuy nhiên, các cáo buộc từ các cựu quan chức Venezuela vẫn tiếp tục xuất hiện.

Năm 2020, Tướng Alcalá đã ra đầu thú với các đặc vụ DEA sau khi bất đồng với chính phủ Maduro, và nhận tội về việc hỗ trợ Farc và các hoạt động buôn bán cocaine của nhóm này.

Đầu năm nay, cựu giám đốc tình báo Venezuela Carvajal – người cũng chạy khỏi Venezuela sau khi bất đồng với ông Maduro – đã nhận tội tại tòa án Mỹ về các cáo buộc buôn bán ma túy và khủng bố ma túy.

"Trong nhiều năm, ông ta và các quan chức khác trong Cartel de los Soles đã dùng cocaine như một vũ khí, làm New York và các thành phố khác của Mỹ tràn ngập chất độc," một công tố viên liên bang nói về Carvajal, được biết đến với biệt danh "El Pollo" (Con Gà - The Chicken), trong phiên tòa.

Ông Maduro và Bộ trưởng Nội vụ Cabello vẫn ở Venezuela, nhưng gần đây Mỹ đã nâng mức treo thưởng người cung cấp thông tin có thể giúp bắt giữ hai người này, lên 50 triệu USD đối với ông Maduro và 25 triệu USD đối với ông Cabello.

BBC đã liên hệ với chính phủ Venezuela để xin bình luận về các cáo buộc của Mỹ, nhưng không nhận được phản hồi trước khi bài báo được xuất bản.

Tuy nhiên, chính quyền Maduro từ lâu đã phủ nhận các cáo buộc họ buôn bán ma túy, và cho rằng đó là nỗ lực của Mỹ để biện minh cho việc lật đổ ông Maduro.

Trong một tuyên bố được Bộ Ngoại giao Venezuela phát hành hôm 24/11, việc liệt Cartel de los Soles vào danh sách tổ chức khủng bố được gọi là "một sự bịa đặt lố bịch".

Bộ này khẳng định Cartel de los Soles "không tồn tại" và đây là "một lời nói dối hèn hạ nhằm biện minh cho một can thiệp bất hợp pháp và phi pháp nhằm vào Venezuela".