Cựu Đại tá Vũ Văn Lộc, nhà hoạt động cộng đồng lâu năm ở California

Cựu Đại tá Vũ Văn Lộc vừa qua đời hôm 29/11/2025 tại San Jose ở tuổi 92. Ông là một cựu sĩ quan của Quân lực Việt Nam Cộng hòa với gần nửa thế kỷ hoạt động cộng đồng ở California, lâu hơn bất cứ ai mà tôi được biết.

Rời Việt Nam vào cuối tháng Tư 1975, sau vài tháng qua các trại tị nạn, gia đình ông được bảo trợ ra định cư ở thành phố Springfield, bang Illinois. Hè năm 1976, ông đưa gia đình "tây tiến" về miền nắng ấm California, chọn San Jose dừng chân lập nghiệp.

Lúc đầu ông làm phụ giáo trong lớp rồi chuyển qua làm việc cho các cơ quan định cư người tị nạn. Năm 1980, ông thành lập tổ chức Indochinese Resettlement and Cultural Center (IRCC) và làm giám đốc điều hành cho đến cuối năm 2024.

IRCC đã bảo trợ hàng ngàn thuyền nhân vượt biển từ Việt Nam đến Mỹ định cư, là nơi có các lớp tiếng Anh ESL và dịch vụ tìm kiếm việc làm cho người mới đến. Hai thập niên đầu của IRCC, ngoài việc định cư, giúp người tị nạn ổn định cuộc sống, cơ quan này còn được nhiều người Việt trong vùng San Jose biết đến với cái tên thân thương là "Hội quán Việt Nam" vì ông Vũ Văn Lộc cũng là người thường đứng ra tổ chức, phối trí nhiều sinh hoạt cộng đồng, từ tưởng niệm 30/4, Hội Tết Fairgrounds và các lễ hội truyền thống văn hóa Việt.

Tôi đã có dịp cùng sinh hoạt với Hội quán Việt Nam từ ngày còn là thành viên trong Ban Đại diện của Hội Sinh viên Việt Nam tại Đại học Berkeley, khi sinh viên được sự ủng hộ của ông và nhiều hội đoàn trong vùng Vịnh San Francisco để đối đầu với các hoạt động tuyên truyền cho cộng sản Hà Nội. Một lần, có Don Luce đến nói chuyện tại Đại học Berkeley, chúng tôi biết diễn giả là một thiện nguyện viên của chương trình International Volunteer Service trong thời Chiến tranh Việt Nam đã đưa hình ảnh "chuồng cọp" giam giữ tù nhân cộng sản ở Côn Sơn ra thế giới. Khi được sinh viên thông báo về buổi nói chuyện của Don Luce, ông Lộc đã đưa một người tị nạn, cựu nhân viên từng làm việc với ông Luce trước đây ở văn phòng trong vùng Đồng bằng sông Cửu Long, để chất vấn về những người từng làm việc với ông Luce mà sau năm 1975 đã bị cộng sản giam tù, hỏi ông có can thiệp được gì cho họ không.

Trong tác phẩm Cõi tự do của ông Vũ Văn Lộc, dưới bút hiệu Giao Chỉ, ông gọi Đại học Berkeley là: "Tống Lê Chân của người sinh viên di tản trong những năm 75-76. Nơi được gọi là cái nôi của mầm tư tưởng phản chiến gieo rắc trong đại học Hoa Kỳ."

Tập sách gồm 37 bài phóng sự, tản mạn về nhiều nét sinh hoạt của người Việt tại San Jose như lý do vì sao họ về đây sinh sống trong các bài viết Santa Clara: Đất lành chim đậu, Giữa mùa xuân viễn xứ, Ngày họp mặt; hay về lý do tại sao người Việt liều mình vượt sóng bỏ nước ra đi trong chuyện Anh hùng chưa chết, Báo cáo của Thiếu úy Kiệt; về sinh hoạt tưởng niệm 30/4 trong Tạp ghi tháng Tư, Quốc hận ở Thung lũng điện tử; tâm tư của các em thiếu nhi, các cụ già về tương lai nơi đất mới qua Bản thông điệp cho ngày mai, Cao niên luận.

Nước Mỹ cũng có những điều lạ kỳ như ông viết trong Chuyện thày Moon, rồi người Việt có bị kỳ thị không qua câu chuyện Thảm họa truyền thông.

Những điều tốt và điều xấu của nước Mỹ được ông ghi lại trong Cõi tự do, xuất bản năm 1983, mà tôi cho đó là giáo khoa thư cho những ai muốn tìm hiểu về cộng đồng người Việt ở thung lũng hoa vàng San Jose.

Ông Vũ Văn Lộc, cùng với các ông Hồ Quang Nhật, Lại Đức Hùng, Nguyễn Đức Lâm là thành phần nòng cốt của Liên hội Người Việt Quốc gia miền Bắc California từ cuối thập niên 1980, phối hợp tổ chức Hội Tết Fairgrounds, là sinh hoạt văn hóa truyền thống lớn nhất của miền Bắc California, mỗi năm thu hút vài vạn lượt người tham dự.

Đầu thập niên 1990, ông khởi xướng xây dựng kỳ đài đầu tiên trong thành phố San Jose để cờ vàng ba sọc đỏ phấp phới tung bay trong 9 năm. Khi thành phố quyết định lấy lại khu đất kỳ đài, năm 2006, ông Lộc sáng lập Bảo tàng Thuyền nhân và Việt Nam Cộng hòa để có kỳ đài vĩnh viễn trên công thổ của thành phố và nơi trưng bày, lưu giữ những kỷ vật và tài liệu liên quan đến thuyền nhân tị nạn và chính thể Việt Nam Cộng hòa.

Ông cũng đã khởi xướng việc vận động với giới chức Mỹ để bảo tồn Nghĩa trang Quân đội Biên hòa, nơi chôn cất khoảng 16.000 tử sĩ của Quân lực Việt Nam Cộng hòa.

Ngoài hoạt động cộng đồng, ông còn là một người làm truyền thông. Từ đầu thập niên 1980, Hội quán Việt Nam đã cho phát hành bản tin Tin Biển ghi nhận những sinh hoạt cộng đồng, chính sách tị nạn, các chương trình giúp đỡ người mới định cư để phổ biến đến các cơ sở truyền thông, báo chí. Ông cũng sáng lập Dân Sinh Media, một chương trình truyền hình thảo luận thời sự và phỏng vấn nhiều nhân vật trong 20 năm qua. Dân Sinh Media đã phát hành nhiều DVD về cuộc chiến Việt Nam, nhiều sách và tài liệu ghi lại những câu chuyện của người lính Việt Nam Cộng hòa, của những người vợ lính, những góa phụ.

Hoạt động của ông Vũ Văn Lộc đã nhiều lần được nhiều dân cử tuyên dương như các dân biểu Zoe Lofgren, Mike Honda; các giám sát viên Dave Cortese, Pete McHugh, Cindy Chavez.

Truyền thông Mỹ tại địa phương thường hỏi ý kiến hay quan điểm của ông liên quan đến sinh hoạt của người Việt. Một lần, khi Bảo tàng San Jose dự định tổ chức triển lãm tranh ảnh nghệ thuật của các nghệ sĩ trong nước và hỏi ông nghĩ sao về việc này, ông đã trả lời là nếu bảo tàng không muốn bị vỡ kính cửa sổ thì cứ làm.

Trong mấy thập niên phục vụ và hoạt động cộng đồng, ông cũng đã nhiều lần bị biểu tình phản đối, cho ông là "phản bội chính nghĩa quốc gia" khi trong một sinh hoạt liên quan đến người lính Việt Nam Cộng hòa mà không có chào cờ.

Ông cũng công khai ủng hộ Phong trào Kháng chiến của Tướng Hoàng Cơ Minh, Chí nguyện đoàn của ông Võ Đại Tôn, cũng như hoạt động của tổ chức Phục Hưng của Trần Văn Bá, vì thế đã có nhiều chỉ trích, mạt sát mà ông cho rằng có cộng sản đứng sau, vì "tất cả các công trình tôi thực hiện đều là các biểu tượng chống lại chủ nghĩa cộng sản không những trong quá khứ lịch sử mà còn tiếp tục chống cộng ngay sau khi chúng ta không còn nữa. Võ khí sau cùng tôi có được là Viện bảo tàng với kỳ đài vĩnh viễn trên đất công. Một thông điệp sống gửi thế hệ tương lai. Một nhịp cầu nối với người Mỹ tại Hoa Kỳ, nhất là các em nhỏ. Một thách thức đối với Việt Cộng và cũng là một thách thức đối với những người chống đối." (Thời Báo số 5732, 14-15/1/2012)

Cuối năm 2024 xảy ra tranh chấp liên quan đến chi tiêu và hội đồng quản trị của cơ quan IRCC sau khi ông Vũ Văn Lộc từ chức, vì thế cơ quan chủ quản của khu di sản San Jose Historical Park đã quyết định đóng cửa Bảo tàng Thuyền nhân và Việt Nam Cộng hòa cho đến nay.