'Vợ tôi qua đời khi sinh con sau khi ông Trump cắt viện trợ cho phòng khám'

Khi bà Shahnaz chuyển dạ, chồng bà, ông Abdul, đã gọi một chiếc taxi để đưa hai người đến cơ sở y tế duy nhất có thể tiếp cận.

"Cô ấy rất đau đớn," ông kể.

Phòng khám nằm ở làng Shesh Pol, tỉnh Badakhshan, đông bắc Afghanistan, cách đó 20 phút lái xe. Đó cũng là nơi hai đứa con lớn của họ đã chào đời.

Ông Abdul ngồi cạnh bà Shahnaz, an ủi vợ trong suốt chuyến đi trên những con đường sỏi đá để tới với sự giúp đỡ.

"Nhưng khi đến phòng khám, chúng tôi thấy nó đã đóng cửa. Tôi không biết nó đã đóng," ông nói, gương mặt nhăn nhó vì đau lòng.

Cảnh báo: Độc giả có thể thấy khó chịu vì một số chi tiết trong bài.

Phòng khám ở Shesh Pol là một trong hơn 400 cơ sở y tế ở Afghanistan đã đóng cửa sau khi chính quyền Donald Trump cắt gần như toàn bộ viện trợ của Mỹ cho nước này vào đầu năm nay, trong một động thái quyết liệt và đột ngột sau khi Cơ quan Phát triển Quốc tế Mỹ (USAID) bị giải thể.

Afghanistan hiện đang là một trong những quốc gia nghèo nhất thế giới.

Phòng khám Shesh Pol có một tầng với bốn căn phòng nhỏ, với lớp sơn trắng bong tróc và có đầy các áp phích của USAID với thông tin và hướng dẫn dành cho phụ nữ mang thai và các bà mẹ mới sinh.

Dù nhìn không có gì đặc biệt, nhưng ở địa hình núi non hiểm trở Badakhshan, nơi việc tiếp cận y tế còn hạn chế – nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng tỷ lệ tử vong mẹ cao – phòng khám này là một chiếc phao cứu sinh quan trọng, thuộc một chương trình lớn hơn được thực hiện dưới thời chính phủ Afghanistan được Mỹ hậu thuẫn, nhằm giảm tử vong mẹ và trẻ sơ sinh.

Ở đây có một nữ hộ sinh đã qua đào tạo, hỗ trợ khoảng 25–30 ca mỗi tháng. Phòng khám cũng có thuốc uống và thuốc tiêm, đồng thời cung cấp các dịch vụ y tế cơ bản.

Các cơ sở y tế khác cách làng của Abdul quá xa, và việc bà Shahnaz đi trên những con đường gập ghềnh cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro.

Ông Abdul cũng không có tiền để trả cho một chuyến đi xa hơn – thuê taxi tốn 1.000 Afghani (khoảng 380.000 VND), tương đương gần một phần tư thu nhập hàng tháng của ông với công việc lao động phổ thông. Vì vậy, hai người quyết định quay về nhà.

"Nhưng em bé sắp ra rồi nên chúng tôi buộc phải dừng lại bên đường," ông Abdul nhớ lại.

Bà Shahnaz đã sinh con gái của họ ngay trên xe. Chỉ vài giờ sau, bà qua đời vì chảy máu quá nhiều. Trước khi kịp được đặt tên, đứa bé cũng qua đời.

"Tôi đã khóc và gào thét. Vợ và con tôi lẽ ra có thể được cứu nếu phòng khám còn mở cửa," ông Abdul nói. "Chúng tôi có một cuộc sống khó khăn, nhưng chúng tôi ở bên nhau. Tôi luôn hạnh phúc khi ở bên cô ấy."

Ông thậm chí không có một bức ảnh nào của bà Shahnaz để giữ làm kỷ niệm.

Không có gì đảm bảo rằng mẹ con bà Shahnaz sẽ sống sót nếu được điều trị tại phòng khám, nhưng không có phòng khám đồng nghĩa với việc họ không có cơ hội.

Việc này nhấn mạnh tác động không thể chối cãi của việc Mỹ cắt giảm viện trợ ở Afghanistan.

Trong nhiều thập kỷ, Mỹ là nhà tài trợ lớn nhất cho Afghanistan, và vào năm 2024, các khoản tiền của Mỹ chiếm tới 43% tổng số viện trợ đổ vào nước này.

Chính quyền Trump biện minh cho việc rút viện trợ với lý do rằng có "những lo ngại đáng tin cậy và lâu dài rằng nguồn tài trợ đang gây lợi cho các nhóm khủng bố, bao gồm… Taliban," lực lượng đang cầm quyền ở nước này.

Chính phủ Mỹ còn cho biết họ có thông tin nói rằng ít nhất 11 triệu USD "đang bị rút ra hoặc làm giàu cho Taliban."

Báo cáo mà Bộ Ngoại giao Mỹ tham chiếu do Thanh tra đặc biệt về Tái thiết Afghanistan (SIGAR).

Báo cáo cho biết 10,9 triệu USD tiền thuế của người Mỹ đã được các đối tác của USAID chi trả cho chính quyền do Taliban kiểm soát thông qua "thuế, phí, lệ phí hoặc dịch vụ tiện ích."

Chính quyền Taliban phủ nhận rằng tiền viện trợ đã rơi vào tay họ.

"Lời cáo buộc này không đúng. Viện trợ được chuyển cho Liên Hợp Quốc, và qua họ đến các tổ chức phi chính phủ tại các tỉnh. Họ xác định ai cần viện trợ và tự phân phát. Chính phủ không tham gia," ông Suhail Shaheen, người đứng đầu văn phòng chính trị của Taliban tại Doha, nói.

Chính sách của chính quyền Taliban, đặc biệt là những hạn chế đối với phụ nữ ở mức khắt khe nhất thế giới, đã khiến phần lớn thế giới không công nhận họ sau bốn năm nắm quyền.

Đây cũng là lý do chính khiến các nhà tài trợ ngày càng rút lui khỏi quốc gia này.

Mỹ khẳng định không ai tử vong do việc cắt viện trợ. Những cái chết của bà Shahnaz và con gái không được ghi nhận ở bất kỳ đâu. Vô số trường hợp khác cũng như vậy.

BBC đã ghi nhận trực tiếp ít nhất sáu câu chuyện, đầy đau thương, tại các khu vực mà các phòng khám được USAID hỗ trợ đã đóng cửa.

Ngay cạnh mộ của bà Shahnaz, người dân tụ tập xung quanh chúng tôi chỉ vào hai ngôi mộ khác. Họ nói rằng cả hai đều là những phụ nữ đã chết khi sinh con trong vòng bốn tháng qua – Daulat Begi và Javhar. Con họ vẫn sống sót.

Không xa nghĩa trang, chúng tôi gặp ông Khan Mohammad, người đàn ông có vợ là bà Gul Jan 36 tuổi đã qua đời khi sinh con cách đây năm tháng.

Con trai họ, Safiullah, chết sau đó ba ngày.

"Khi mang thai, vợ tôi tới phòng khám để kiểm tra định kỳ. Nhưng giữa chừng, phòng khám đóng cửa. Trong lúc sinh, cô ấy bị đau lắm và mất nhiều máu," ông Khan Mohammad chia sẻ.

"Các con tôi lúc nào cũng buồn. Không ai có thể trao cho chúng tình yêu của mẹ. Tôi nhớ vợ mỗi ngày. Chúng tôi đã có một cuộc sống ngọt ngào và đầy yêu thương bên nhau."

Cách Shesh Pol khoảng năm giờ lái xe, ở Cawgani – một ngôi làng có một phòng khám từng được Mỹ hỗ trợ nhưng đã đóng cửa – ông Ahmad Khan, người cha đau buồn của Maidamo, chỉ cho chúng tôi căn phòng trong ngôi nhà đất sét của họ nơi con gái ông qua đời khi sinh bé gái Karima.

"Nếu phòng khám còn mở, nó có thể đã sống sót. Và dù nó có chết, chúng tôi cũng không hối hận vì biết các nhân viên y tế đã cố gắng hết sức. Giờ thì chúng tôi chỉ còn lại hối tiếc và nỗi đau. Mỹ đã gây ra chuyện này cho chúng tôi," ông nói, nước mắt lăn dài trên mặt.

Ở một ngôi nhà khác cách đó vài con đường, bà Bahisa kể với chúng tôi về nỗi kinh hoàng khi sinh con tại nhà. Ba đứa con khác của bà được sinh tại phòng khám Cawgani.

"Tôi sợ lắm. Ở phòng khám, chúng tôi có nữ hộ sinh, thuốc men và thuốc tiêm. Ở nhà, tôi không có gì, không thuốc giảm đau. Đau không chịu được. Tôi cảm giác như sinh mạng đang rời khỏi cơ thể mình. Cơ thể tôi tê liệt," bà chia sẻ.

Con gái cô, đặt tên là Fakiha, qua đời ba ngày sau khi sinh.

Việc đóng cửa các phòng khám ở các làng đã khiến số bệnh nhân tại khoa sản của bệnh viện chính ở thủ phủ Faizabad tăng mạnh.

Để đến đó phải đi qua địa hình hiểm trở của Badakhshan – một điều rất nguy hiểm. Chúng tôi được xem một bức ảnh kinh hoàng chụp một em bé sơ sinh, sinh ra trên đường đến Faizabad, và bị gãy cổ trước khi đến bệnh viện.

Chúng tôi từng đến bệnh viện này vào năm 2022, và dù khi đó đã đông, nhưng cũng chưa từng thấy cảnh tượng như lần này.

Mỗi giường bệnh có ba phụ nữ. Hãy tưởng tượng bạn vừa chuyển dạ hoặc vừa sẩy thai, mà thậm chí không có giường riêng để nằm.

Đây là điều bà Zuhra Shewan, người từng sẩy thai, phải chịu đựng.

"Tôi chảy nhiều máu và không có chỗ ngồi. Thật sự rất khó khăn. Tới lúc có giường trống, một phụ nữ có thể đã chết vì chảy máu," bà nói.

Bác sĩ Shafiq Hamdard, giám đốc bệnh viện, cho biết: "Chúng tôi có 120 giường. Giờ đã tiếp nhận 300–305 bệnh nhân."

Trong khi số bệnh nhân tăng, bệnh viện cũng phải chịu giảm mạnh ngân sách.

"Ba năm trước, ngân sách hàng năm của chúng tôi là 80.000 USD. Giờ chỉ còn 25.000 USD," bác sĩ Hamdard nói.

Đến tháng 8/2025, số ca tử vong mẹ đã bằng tổng số của cả năm ngoái. Điều này có nghĩa nếu tình trạng tiếp tục, tỷ lệ tử vong mẹ có thể tăng tới 50% so với năm trước.

Tử vong trẻ sơ sinh đã tăng khoảng một phần ba trong bốn tháng qua, so với đầu năm.

Razia Hanifi, nữ hộ sinh trưởng của bệnh viện, nói rằng bà kiệt sức.

"Tôi đã làm việc 20 năm qua. Năm nay là năm khó khăn nhất, vì quá đông bệnh nhân, thiếu nguồn lực và thiếu nhân viên được đào tạo," bà nói.

Nhưng vì các hạn chế đối với phụ nữ của chính quyền Taliban nên không có nhân lực bổ sung. Ba năm trước, mọi chương trình giáo dục đại học, kể cả y khoa, bị cấm với phụ nữ. Chưa đầy một năm trước, tháng 12/2024, việc đào tạo nữ hộ sinh và y tá nữ cũng bị cấm.

Ở một nơi kín đáo, chúng tôi gặp hai nữ sinh đang học dở chương trình đào tạo khi nó bị ngừng. Họ không muốn tiết lộ danh tính vì sợ bị hậu quả.

Anya (tên đã thay đổi) kể rằng hai người đang học đại học khi Taliban lên nắm quyền. Khi các trường đóng cửa vào tháng 12/2022, họ bắt đầu học đào tạo nữ hộ sinh và y tá, vì đó là con đường duy nhất để có giáo dục và công việc.

"Khi điều đó cũng bị cấm, tôi rơi vào trầm cảm. Tôi khóc ngày khóc đêm và không ăn được. Tình huống thật đau đớn," cô nói.

Karishma (tên đã thay đổi) nói: "Afghanistan thiếu hụt nữ hộ sinh và y tá. Nếu không đào tạo thêm, phụ nữ sẽ buộc phải sinh tại nhà, điều này sẽ khiến họ đối mặt với rủi ro."

Chúng tôi hỏi ông Suhail Shaheen thuộc chính quyền Taliban làm thế nào họ biện minh cho các lệnh cấm, vốn thực tế hạn chế quyền tiếp cận y tế của nửa dân số.

"Đây là vấn đề nội bộ của chúng tôi. Làm sao xử lý, cân nhắc, ra quyết định là việc nội bộ. Điều đó thuộc về lãnh đạo. Dựa trên nhu cầu của xã hội, họ sẽ đưa ra quyết định," ông nói.

Với việc tiếp cận dịch vụ y tế bị hạn chế nghiêm trọng với liên tiếp những đòn giáng nặng nề - quyền được chăm sóc sức khỏe và cả mạng sống của phụ nữ Afghanistan đang ở mức rủi ro nghiêm trọng.

Aakriti Thapar, Mahfouz Zubaide, Sanjay Ganguly tường thuật bổ sung, kèm ảnh và video