Nguyên soái Zhukov: Chiến thắng Hitler, năm tháng bị 'dìm' và uy danh còn mãi

Năm 1965, nhà xuất bản của cơ quan thông tấn Liên Xô Ria Novosti đặt vấn đề xuất bản hồi ký với Nguyên soái Liên Xô Georgy Zhukov.

Stalin: Nhà độc tài được Putin và không ít dân Nga yêu thích

So sánh hai nguyên soái Zhukov và Rokossovsky

Tháng Tám năm ấy, họ ký hợp đồng và Zhukov gửi một bản thảo dài 1.430 trang vào mùa thu 1966.

Đó là giai đoạn mà tên tuổi của vị nguyên soái huyền thoại bắt đầu được khôi phục sau khi Bí thư thứ nhất Đảng Cộng sản Liên Xô Nikita Khrushchev đã bị hạ bệ cuối năm 1964.

Sau khi Khrushchev bị ép nghỉ hưu tháng 10/1964, Zhukov, vào tháng Ba 1965, viết thư cho Đảng đề nghị được khôi phục với lý do ông là nạn nhân của Khrushchev.

Ngày 8/5/1965, tân Tổng Bí thư Leonid Ilyich Brezhnev đọc diễn văn nhân kỷ niệm 'Cuộc chiến tranh Vệ quốc vĩ đại'. Zhukov được mời tham dự và hôm sau, ông được đứng trên bục của Lăng Lenin chứng kiến lễ diễu hành.

Trong số các tướng lĩnh Liên Xô trong Chiến tranh Thế giới lần Hai, Nguyên soái Zhukov là người được tôn vinh nhiều nhất, ở cả trong nước và ở phương Tây.

Ông được ghi nhận nhờ công lao ngăn chặn quân Đức tiến vào Leningrad vào mùa thu năm 1941; phản công trong trận Stalingrad 1942; được phong Nguyên soái tháng Giêng 1943; tham gia chiến dịch Bagration năm 1944; dẫn đầu cuộc tổng công kích Berlin năm 1945. Zhukov là người chính thức chấp nhận nước Đức đầu hàng vô điều kiện ngày 9/5/1945.

Nhiều người gọi ông là vị tướng chỉ huy Hồng quân Xô Viết đánh bại Hitler.

Nhưng đến giữa năm 1946, Zhukov đã bị Stalin sa thải và bị đày xuống làm chức chỉ huy Quân khu Odessa.

Zhukov bị ra khỏi Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản tháng Hai năm 1947.

Năm 1948, lại có một vụ bê bối về hàng hóa "chiến lợi phẩm" mà Zhukov đã mang về từ Đức, căn hộ bị khám xét, và ông lại bị giáng chức, lần này điều tới quân khu Ural.

Nhiều người đã nói rằng Stalin ghen tị với Zhukov sau chiến tranh vì uy tín dâng cao của ông.

Nhưng mặt khác, còn cần thấy rằng sau năm 1945, Stalin, luôn đa nghi, cảm thấy cần tái khẳng định uy quyền tối cao của ông ta, bằng cách "xếp lại chỗ" cho bất kỳ ai có thể đe dọa quyền lực của ông.

Trong Thế chiến Hai, Stalin có bộ tứ thân cận, gồm Georgii Malenkov, Lavrentii Beria, Viacheslav Molotov và Anastas Mikoyan.

Molotov, ngay sau Thế chiến Hai, được giới quan sát khi đó xem là ứng viên sáng giá nhất kế vị Stalin. Và không lâu sau đó, Molotov bắt đầu bị chỉ trích, như một cách hạ uy tín ông ta.

Đến giữa năm 1946, Georgii Malenkov, tuy vẫn là thành viên trong Bộ Chính trị, đã bị tụt xuống hàng cuối cùng trong danh sách thứ hạng khi báo chí đưa tin. Ông ta bị chìm đi trong vài tháng, trước khi được nâng lên trở lại, như để hiểu sự đe dọa của Stalin.

Ngay cả Lavrenty Beria, người phụ trách mật vụ, cũng được Stalin nhắc nhở để biết mình là ai. Ngày 18/3/1946, từ ủy viên dự khuyết, Beria được thăng lên ủy viên Bộ Chính trị và được giao kiểm soát cả Bộ nội vụ và Bộ an ninh quốc gia.

Nhưng tháng Sáu năm đó, Bộ trưởng an ninh quốc gia Vsevolod Merkulov, người thân tín của Beria, bị bãi chức, thay bằng Viktor Abakumov.

Những ví dụ đó cho thấy cách dùng người "chia để trị, phạt nhưng không giết" của Stalin.

Trong giai đoạn cuối đời của Stalin, có dấu hiệu Zhukov bắt đầu được khôi phục. Ông được bầu lại vào cơ quan lập pháp, Xô Viết Tối cao Liên Xô, năm 1950 và là đại biểu đi dự Đại hội Đảng lần thứ 19 vào tháng Mười năm 1952.

Stalin qua đời tháng Ba 1953, dẫn đến liên minh tạm thời của các chóp bu như Malenkov, Beria, Molotov và Khrushchev. Chỉ vài tháng sau, trùm an ninh khét tiếng Lavrentiy Beria bị bắt giữ vào tháng Sáu, sau âm mưu của nhóm chóp bu, với sự hỗ trợ quan trọng của Zhukov.

Giúp Khrushchev

Sau lễ tang Stalin ngày 9/3/1953, Zhukov được phong chức thứ trưởng quốc phòng hôm 15/3.

Vào buổi sáng 26/6/1953, Bộ trưởng quốc phòng Bulganin gọi điện cho Zhukov, yêu cầu ông đến Điện Kremlin, tại đó, ông gặp các chóp bu Malenkov, Khrushchev, Molotov.

Khi Khrushchev chỉ ra rằng Beria có thể mang vũ khí, Zhukov trả lời, "Tôi không phải là chuyên gia bắt giữ và tôi chưa bao giờ làm điều này trước đây nhưng tôi sẽ không do dự."

Zhukov và một số quân nhân được gọi đến Điện Kremlin, sau đó được yêu cầu chờ đợi cho đến khi họ nghe thấy tín hiệu từ Malenkov để vào phòng họp. Đích thân Zhukov bước vào, tuyên bố với Beria rằng ông ta bị bắt.

Trong hai năm sau đó, Zhukov giữ chức thứ trưởng quốc phòng, một vị trí quan trọng nhưng chỉ thứ yếu trong hệ thống chính trị.

Nhưng tháng Giêng 1955, Thủ tướng Georgy Malenkov mất chức, được thay bằng Nikolai Bulganin, tạo ra khoảng trống ở Bộ Quốc phòng.

Zhukov được thăng chức Bộ trưởng Quốc phòng - một vị trí ông nắm giữ ngắn ngủi cho đến tháng Mười 1957.

Nikita Khrushchev đã trở thành Bí thư thứ nhất Đảng Cộng sản Liên Xô từ tháng Chín 1953, dần loại bỏ các đối thủ như Malenkov và sau đó là Ngoại trưởng Vyacheslav Molotov năm 1956.

Ngày 25 tháng Hai 1956, tại Đại hội Đảng lần thứ 20, Nikita Khrushchev có bài báo cáo bí mật mà sau này nổi tiếng, "Bàn về sùng bái cá nhân và những hậu quả của nó", tố cáo sự thanh trừng của Stalin.

Tại Đại hội 20, Zhukov trở thành ủy viên dự khuyết của Đoàn Chủ tịch Đảng Cộng sản Liên Xô.

Biến cố Hungary 1956

Ngày 23 tháng 10 năm 1956, sinh viên tại Hungary xuống đường.

Khi bạo loạn lan rộng, Liên Xô đồng ý thành lập một chính phủ mới dưới sự lãnh đạo của Imre Nagy - một nhà lãnh đạo cộng sản có uy tín với dân chúng.

Vào ngày 1 tháng 11, Imre Nagy công bố quyết định tiến hành bầu cử tự do và ra khỏi Hiệp ước Warsaw.

Nhưng Liên Xô không thể cho phép điều này, và khoảng 6.000 xe tăng tràn qua biên giới Hungary ngày 4/11/1956.

Trong vai trò bộ trưởng quốc phòng Liên Xô, Zhukov đóng vai trò quan trọng cho vụ đàn áp làm hàng ngàn người thiệt mạng.

Zhukov cứu Khrushchev

Ngày 18/6/1957, nhóm đối thủ, đứng đầu là Molotov, mời Khrushchev đến cuộc họp của Đoàn Chủ tịch để yêu cầu Khrushchev từ chức.

Nhưng nhờ Zhukov hỗ trợ, Khrushchev sắp xếp chuyến xe quân sự cho các ủy viên trung ương thân ông ta đến Moscow để yêu cầu triệu tập một hội nghị Trung ương toàn thể.

Tại Hội nghị Trung ương từ 22 đến 28 tháng Sáu 1957, Zhukov là một trong những người phát biểu ủng hộ Khrushchev. Nhóm chống đối, gồm Malenkov, Molotov…thất bại và mất chức.

Nhưng không ngờ, vào cuối tháng Mười 1957, trong lúc Zhukov vẫn còn đang ở thăm Albania, thì tại quê nhà, diễn ra các buổi phê bình Zhukov.

Khi Zhukov quay về Moscow ngày 26/10, ông dự buổi họp của Đoàn Chủ tịch. Tại đó, Khruschev đề xuất cách chức bộ trưởng quốc phòng của Zhukov, và Đoàn Chủ tịch nhất trí thông qua.

Ban Chấp hành Trung ương họp trong hai ngày 28 và 29 để thông qua việc cách chức và tiếp tục phê phán Zhukov.

Lời cuối cùng tại phiên họp toàn thể là của Khrushchev, tiếp tục tấn công Zhukov. Một nghị quyết được thông qua xác nhận quyết định của Đoàn Chủ tịch về việc cách chức bộ trưởng của Zhukov và khai trừ ông ta khỏi Trung ương Đảng cũng như Đoàn chủ tịch.

Đại sứ Ấn Độ ở Moscow, K.P.S. Menon, đã ghi lại trong nhật ký của mình vào ngày 5 tháng 11 về biến cố: "Không có ngôi sao Nga nào tỏa sáng sau cái chết của Stalin hơn Zhukov. Những nỗ lực bây giờ được tạo ra để xóa đi chỉ có thể được gọi là đáng thương. Đảng có thể thành công trong việc ngăn Zhukov đến gần quần chúng, nhưng sẽ không thành công trong việc xóa ký ức về ông ta ra khỏi trái tim của mọi người."

Tìm đường khôi phục

Tháng Hai năm 1958, Zhukov nhận quyết định nghỉ hưu khỏi quân đội.

Ông bắt đầu viết bản thảo hồi ký vào khoảng cuối thập niên 1950, trong bối cảnh bộ máy tuyên truyền Liên Xô hạ thấp vai trò của ông trong Thế chiến Hai.

Năm 1958, bài báo của tướng E. A. Boltin, chỉ trích Zhukov vì thất bại khi chỉ huy Bộ Tổng tham mưu năm 1941.

Sự phê phán tương tự cũng xuất hiện trong tập hai bộ lịch sử chính thức về Chiến tranh Vệ quốc Vĩ đại. Zhukov, vào tháng Hai 1964, đã viết thư cho Khrushchev để phàn nàn rằng các nhà sử học miêu tả ông không chỉ là một người có âm mưu soán quyền, mà còn là một người phiêu lưu chủ nghĩa, một người theo chủ nghĩa xét lại và một người thù địch với đảng.

Trong bối cảnh đó, không ngạc nhiên khi trong hồi ký, Zhukov quyết liệt bảo vệ thành tích chiến tranh của mình và miễn cưỡng rõ rệt khi thảo luận về những thất bại, thiếu sót.

Khrushchev bị nhóm đối thủ lật đổ vào tháng Mười 1964, và Leonid Brezhnev được đưa lên làm Tổng Bí thư.

Brezhnev không xem xét lại nghị quyết lên án Zhukov năm 1957 nhưng cho phép bộ máy tuyên truyền được ca ngợi và phỏng vấn Zhukov về Thế chiến. Tháng 11 năm 1966, ông được trao tặng Huân chương Lenin lần thứ năm.

Như mọi cuộc hồi ký dưới thời Liên Xô, bản thảo của Zhukov phải được các ủy ban đọc duyệt và yêu cầu chỉnh sửa. Một ví dụ nổi tiếng là khi Zhukov phải viết trong sách rằng ông muốn được gặp Đại tá Leonid Brezhnev trong một chuyến đi tháng Tư 1943 nhưng rất tiếc không được gặp lãnh tụ tương lai.

Cuốn hồi ký, đã bị đục bỏ, chỉnh sửa nhiều, được in tháng Tư 1969 và nhanh chóng trở thành tác phẩm ăn khách.

Nguyên soái Zhukov qua đời ngày 18/6/1974 và lễ tang của ông trở thành dịp tưởng niệm lớn nhất tại Liên Xô kể từ cái chết của Stalin.

Ông càng trở nên được yêu mến, thần tượng khi đã qua đời.

Năm 1990, trong bối cảnh cải tổ tại Liên Xô, ấn bản thứ 10 hồi ký của ông ra mắt. Nhưng lần này, bộ sách được bổ sung 125 trang lấy từ bản thảo gốc của vị tướng. Năm 1992, ấn bản thứ 11 được in, bổ sung thêm 35 trang nữa.

Liên Xô sụp đổ năm 1991, và nhiều anh hùng thời cộng sản cũng bị quên lãng. Nhưng tên tuổi của Nguyên soái Zhukov tiếp tục được lưu giữ trong lòng nhiều người Nga.

Năm 2011, một bộ phim truyền hình 12 tập của Nga, tập trung nói về cuộc đời vị nguyên soái từ sau năm 1945 đến khi qua đời, được công chiếu.

Phim này hiện có thể xem miễn phí qua YouTube.

Năm 2021, một thăm dò dư luận của cơ quan nhà nước Nga WCIOM, đánh dấu 30 năm Liên Xô sụp đổ, cho hay 20% người Nga được hỏi nói rằng Gorbachev là người bị ghét nhất của thời kỳ Liên Xô - cao nhất trong thăm dò.

11% cùng nói họ ghét nhất là Stalin, Beria và Khruschev.

Nhưng trong phần hỏi về người được ưa chuộng nhất, theo khảo sát này, số một là phi hành gia Yuri Gagarin (41%), tiếp theo là Zhukov (22%) rồi mới tới Stalin (20%) và sau đó là Brezhnev (9%).

Tư liệu tham khảo của bài: