Vì sao phim châu Á ít cơ hội giành Quả Cầu Vàng và Oscar?
Nguồn hình ảnh, Getty Images
- Tác giả, Lê Hồng Lâm
- Vai trò, Viết cho BBC Tiếng Việt từ Sài Gòn
Cho dù có hai đạo diễn gốc Châu Á là Lee Isaac Chung (người Hàn Quốc), thắng giải Phim nước ngoài hay nhất với Minari và Chloé Zhao (người gốc Trung Quốc), thắng giải Phim chính kịch và Đạo diễn xuất sắc nhất với Nomadland tại Quả Cầu Vàng năm nay, nhưng hai bộ phim do họ thực hiện đều là hai sản phẩm của điện ảnh Mỹ sản xuất 100%.
Trong khi đó, các bộ phim đến từ châu Á, nhìn chung vẫn rất ít cơ hội và ít được công nhận tại Quả cầu vàng và Oscar, hai giải thưởng thường niên lớn nhất của điện ảnh Mỹ và thế giới.
Trường hợp hy hữu diễn ra vào mùa giải năm ngoái khi Parasite của điện ảnh Hàn Quốc giành tới 4 giải thưởng quan trọng và tạo được một thành công mang tính lịch sử tại giải Oscar, đồng thời phá vỡ rào cản đối với các bộ phim không nói tiếng Anh, nhưng điện ảnh châu Á vẫn hiếm khi được thừa nhận tại các giải thưởng này. Cho dù trên thực tế, đây đang là châu lục có lượng người xem đến rạp lớn nhất thế giới.
TẠI SAO PHIM CHÂU Á ÍT ĐƯỢC CÔNG NHẬN TẠI CÁC GIẢI THƯỞNG ĐIỆN ẢNH Ở MỸ?
Trong bảng đề cử Quả Cầu Vàng năm nay (vừa trao giải sáng 1/3 – giờ Việt Nam), ở hạng mục Phim nói tiếng nước ngoài hay nhất, có một phim phần lớn thoại bằng tiếng Hàn Quốc là Minari, nhưng đây lại là một bộ phim của điện ảnh Mỹ thuần túy, do A24 và Plan B của Brad Pitt sản xuất.
Nguồn hình ảnh, Getty Images
Việc loại bộ phim này tại các hạng mục chính của Hiệp hội báo chí nước ngoài tại Mỹ - mà nó hoàn toàn xứng đáng - đã gây ra một tranh cãi lớn trong cộng đồng những nhà làm phim châu Á tại Mỹ và thậm chí họ cho rằng ban tổ chức giải Quả Cầu Vàng phân biệt chủng tộc.
Tuy nhiên, tại đề cử Oscar sắp tới (15/3), Minari chắc chắn sẽ có những vị trí đề cử xứng đáng hơn ở các hạng mục chính, cùng với một bộ phim xuất sắc khác của đạo diễn gốc Á là Nomadland của Chloe Zhao, dù phim này chỉ nói tiếng Anh từ đầu đến cuối.
Ở hạng mục Phim quốc tế xuất sắc nhất của Oscar (tiền thân là giải Phim nói tiếng nước ngoài), trong danh sách “shortlist” với 15 bộ phim vừa công bố, có 3 đại diện của châu Á là A Sun của Đài Loan, Better Days của Hong Kong và Sun Children của Iran.
Tuy nhiên, trong top 5 đề cử cuối cùng, giới phê bình chỉ hy vọng vào tác phẩm đại diện cho điện ảnh Đài Loan là A Sun (Dương quang phổ chiếu), một bộ phim về đề tài bi kịch gia đình, từng phát streaming trên Netflix năm ngoái.
Nhưng nhìn chung, trong nhiều năm qua, điện ảnh châu Á vẫn xuất hiện một cách hiếm hoi tại bảng đề cử chứ chưa đừng nói thắng giải, mặc dù đây là khu vực sở hữu nhiều nền điện ảnh hàng đầu thế giới như Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc, Ấn Độ và Iran. Đồng thời, đây cũng là khu vực đang vươn lên dẫn đầu thị trường điện ảnh của thế giới.
Nhìn lại lịch sử của hạng mục này, thành tích điện ảnh của châu Á quá khiêm nhường, nếu không muốn nói là khá tệ so với châu Âu, châu lục chiếm hơn 80% chiến thắng, hay gần đây là khu vực điện ảnh Nam Mỹ, cũng đang vươn lên mạnh mẽ.
Ở châu Á, điện ảnh Nhật Bản có thành tích tốt nhất với 13 đề cử tại Oscar và chiến thắng một lần (chính thức) vào năm 2009 cho bộ phim Departures. Các đề cử khác của điện ảnh Nhật Bản chủ yếu ở thập niên 50, 60 – giai đoạn điện ảnh nước này được phương Tây công nhận với những bậc thầy điện ảnh như Kurosawa và Kinoshita. Người góp phần quảng bá nền điện ảnh Nhật Bản đầy bản sắc và độc đáo ra thế giới là Madame Kawakita.
Vào cuối những năm 80 của thế kỷ trước, thế hệ điện ảnh thứ 5 của Trung Quốc bắt đầu vươn ra thế giới với các bộ phim của Trương Nghệ Mưu và Trần Khải Ca. Phim của hai đạo diễn này lần lượt có đề cử tại Quả Cầu Vàng và Oscar trong những năm 90.
Năm 1994, điện ảnh châu Á lập một thành tích chưa từng có tại Oscar (và cũng chưa bao giờ lặp lại) là có tới 3 bộ phim tại top 5 đề cử Phim nói tiếng nước ngoài hay nhất là Bá Vương Biệt Cơ của Trần Khải Ca (đại diện cho Trung Quốc), Hỷ Yến của Lý An (Đài Loan) và Mùi Đu Đủ Xanh của Trần Anh Hùng (Việt Nam). Đáng tiếc là ba bộ phim xuất sắc này cuối cùng lại thua cuộc trước một tác phẩm đến từ điện ảnh Tây Ban Nha.
Đến năm 2000, Ngọa Hổ Tàng Long của Lý An, bộ phim giành tới 10 đề cử Oscar mới trở thành bộ phim Hoa ngữ đầu tiên giành 4 chiến thắng Oscar, trong đó có hạng mục Phim nói tiếng nước ngoài xuất sắc nhất.
Tính đến nay, số giải Oscar cho phim nói tiếng nước ngoài đến từ châu Á chỉ đếm trên đầu ngón tay, bất chấp đây là khu vực có nhiều nhà làm phim nghệ thuật hàng đầu thế giới như Hầu Hiếu Hiền, Dương Đức Xương, Vương Gia Vệ, Trương Nghệ Mưu, Trần Khải Ca, Thái Minh Lượng…. Thậm chí, một bậc thầy của điện ảnh Ấn Độ là Satyajit Ray từng có phim gửi đi tranh giải nhưng chưa bao giờ được đề cử.
Lý do khiến điện ảnh châu Á ít được công nhận tại các giải thưởng điện ảnh hàng đầu của Mỹ phải chăng là sự khác biệt về văn hóa và thẩm mỹ?
Những thành viên trong Viện Hàn lâm thường xuất phát từ khu vực châu Âu và Mỹ latinh và họ thường chọn phim của các nền điện ảnh nước này bởi có chung lịch sử và sự gần gũi về mặt văn hóa và địa lý.
Trong khi đó, các đại diện đến từ châu Á đôi khi lại quá xa lạ về gu thưởng thức điện ảnh đối với họ. Ví dụ, hai đại diện khá nổi bật của điện ảnh châu Á năm nay A Sun (Đài Loan) và Better Days (Hong Kong) đề cập đến hai câu chuyện mang tính dị biệt về đề tài gia đình và bạo lực học đường mang tính bản địa, mà đôi khi người phương Tây rất khó cảm nhận và chia sẻ.
“Thiếu hiểu biết về văn hóa là vấn đề then chốt, cùng với phong cách kể chuyện quá khác biệt là những lý do khiến những người bỏ phiếu của Viện hàn lâm luôn e dè trước các bộ phim đến từ châu Á,” một nhà nghiên cứu chỉ ra lý do.
Ngược lại, Parasite của Bong Joon Ho (Hàn Quốc), dù kể một câu chuyện mang tính bản địa, nhưng lại giàu giá trị phổ quát và đặc biệt là ngôn ngữ điện ảnh thời thượng, rất gần với Hollywood, nền điện ảnh mà Bong thừa nhận chịu ảnh hưởng lớn trong suốt quá trình làm phim của mình.
Parasite mới chỉ là bộ phim duy nhất của Hàn Quốc lọt vào đề cử Phim quốc tế hay nhất tại Oscar, bất chấp điện ảnh nước này chiến thắng vang dội tại các LHP hàng đầu ở châu Âu và năm nào cũng gửi phim tốt nhất tranh giải Oscar. Đại diện của điện ảnh Hàn Quốc năm nay, The Man Standing Next, thậm chí không lọt vào “shortlist” – top 15 phim.
ĐIỆN ẢNH ĐÔNG NAM Á MỜ NHẠT… VÌ THIẾU CHIẾN DỊCH TIẾP THỊ?
Điện ảnh Đông Nam Á đến nay mới chỉ có hai đại diện lọt vào top 5 đề cử phim nói tiếng nước ngoài xuất sắc nhất tại giải Oscar là Mùi Đu Đủ Xanh của Trần Anh Hùng (Việt Nam) năm 1994 và The Missing Picture của đạo diễn Rithy Panh (Campuchia) năm 2014. Tuy nhiên, hai bộ phim này đều do Pháp bỏ vốn sản xuất và hai đạo diễn cũng mang quốc tịch Pháp.
Những đại diện khác của điện ảnh Đông Nam Á như Thái Lan, Malaysia, Indonesia, Phillippines và Singapore hầu như năm nào cũng gửi phim tranh giải Oscar nhưng chưa bao giờ lọt được vào bảng đề cử, cho dù một số đạo diễn của các nước này đã từng chiến thắng tại LHP Cannes, Berlin hay Venice.
Anthony Chen, một đạo diễn nổi bật của điện ảnh Singapore từng chiến thắng giải Camera D’or (Phim đầu tay hay nhất) tại LHP Cannes với Ilo Ilo (2014) nhưng phim này bị loại thẳng tay tại đề cử Oscar.
Kỳ vọng của Chen và điện ảnh Singapore năm nay là Wet Season cũng không lọt vào được top 15.
Khi được hỏi lý do tại sao điện ảnh Đông Nam Á không được các giải thưởng lớn của Mỹ thừa nhận, Chen nói rằng nền điện ảnh của khu vực này vốn phát triển khá chậm, quá riêng tư và ít có giá trị phổ quát. Và để chen chân vào top 5 đề cử của Oscar thì các thành viên của Viện Hàn lâm để mắt tới các nền điện ảnh lớn của châu lục là Nhật, Hàn, Trung, Iran thay vì những nước nhỏ hơn.
Chiến dịch tiếp thị thiếu bài bản cũng là một lý do khiến các nền điện ảnh nhỏ ở châu Á ít được Viện hàn lâm chú ý.
Nhà sản xuất người Thái Raymond Phathanavirangoon, người đứng sau bộ phim về đề tài nhà tù Apprentice (2016) của đạo diễn Junfeng Boo (Singapore) được đánh giá cao tại LHP Cannes năm đó, nhưng bị Oscar phớt lờ, cho rằng ngoài sự khác biệt văn hóa, thì chuyện bộ phim không tiếp cận được các thành viên Viện Hàn lâm cũng là một lý do khiến phim Đông Nam Á không được chú ý.
“Với Apprentice, chúng tôi đã thuê một nhà báo Hoa Kỳ và thực hiện một số quảng cáo cũng như trình chiếu tại Mỹ với số kinh phí khoảng 60.000 – 80.0000 USD, một con số quá nhỏ để tiếp thị” - Raymond Phathanavirangoon thừa nhận.
Ông cũng từng tiếp thị một số bộ phim của Thái Lan nhưng kết quả vẫn là con số 0 tròn trĩnh.
“Một chiến dịch tiếp thị đầy đủ tại Oscar phải tiêu tốn hàng trăm nghìn, thậm chí cả triệu đô la Mỹ. Bạn phải bay qua đó, tổ chức các buổi tiệc cocktail, mời các tên tuổi lớn của điện ảnh tham dự mới hy vọng họ để mắt đến. Đó không phải là điều mà các nền điện ảnh ở Đông Nam Á dám làm” – ông nói tiếp.
Ngay cả những nền điện ảnh lớn trong khu vực châu Á cũng đối mặt với vấn đề này. Các chiến dịch tranh giải Oscar thường được tài trợ bởi các nhà phát hành phim ở Hoa Kỳ hay các hãng phim, các nhà sản xuất hàng đầu.
Điện ảnh châu Âu là một ví dụ. Họ có một nền điện ảnh lâu năm, nhiều tài năng lớn và luôn được hỗ trợ hào phóng bởi các công ty và nhà sản xuất giàu kinh nghiệm. Các công ty sản xuất và phát hành phim lớn của Mỹ như Neon, Magnolia Pictures, Sony Pictures Classics (SPC) và Netflix, có thể đủ khả năng hỗ trợ một chiến dịch quảng bá phim đáng kể cho các tác phẩm xuất sắc của châu Âu.
Nguồn hình ảnh, Getty Images
Parasite là một ví dụ tuyệt hảo cho chiến dịch tiếp thị thành công cho điện ảnh Hàn Quốc.
Được hỗ trợ bởi Neon và công ty sản xuất của bộ phim là CJ Entertaiment, bộ phim có một nguồn ngân sách quảng bá dư dả và một chiến dịch bài bản kéo dài.
Bong Joon Ho và dàn diễn viên trong phim cũng xuất hiện liên tục tại các tiệc chiếu phim và chiêu đãi, đến mức họ trở thành những nhân vật quen thuộc trên báo chí Mỹ.
Trong khi đó, một chiến dịch tiếp thị ít dụng công hơn cho bộ phim của Nhật Bản Shoplifters (thắng giải Cành cọ vàng năm 2018) của đạo diễn Hirokazu Kore-eda, dù mang về cho điện ảnh nước này thêm một đề cử Oscar, nhưng cơ hội chiến thắng thì rất mong manh.
Nhưng đôi khi, việc Viện Hàn lâm chọn đề cử cho một bộ phim châu Á nào đó còn là vì lý do chính trị hoặc kinh tế. “Giải Oscar có ý nghĩa với một số nền điện ảnh và không có ý nghĩa với một số nền điện ảnh khác. Và đôi khi mối quan tâm của Viện Hàn lâm Hoa Kỳ cho một nền điện ảnh nào đó là vì quốc gia này đang có một nền công nghiệp điện ảnh bùng nổ và lượng khán giả mà họ muốn nhắm đến” – một nhà báo Mỹ nhận định.
Như vậy, Hàn Quốc, Trung Quốc và Nhật Bản vẫn là những nền điện ảnh lớn ở châu Á có cơ hội tiếp cận với giải Oscar hơn cả. Những nền điện ảnh nhỏ hơn thì đừng mơ, trừ khi xuất hiện một bộ phim khiến thế giới phải choáng váng.
Bài viết thể hiện quan điểm riêng của tác giả.
