Từ lóng phản ánh cơn vỡ mộng của giới trẻ Trung Quốc

Tại Trung Quốc, 'cuộc đua chuột' vô tận bắt đầu gần như ngay từ khi bạn chào đời - từ chuyện vào được một trường tốt cho đến chuyện có được công việc danh giá. Nhưng hiện có hàng triệu người muốn thoát khỏi vòng xoáy này, với hai từ phản ánh tâm lý vỡ mộng của thế hệ trẻ.

Sau khi Tôn Kha tốt nghiệp đại học năm 2017, anh đến Thượng Hải để theo đuổi giấc mơ mà nhiều người cùng lứa của anh hướng đến - một sự nghiệp tốt, một chiếc xe hơi, thậm chí có thể cả một ngôi nhà.

Chàng trai 27 tuổi không ngờ rằng mọi chuyện lại rất khó khăn. Cha mẹ anh từng đi lên từ hai bàn tay trắng và hiện sở hữu một số bất động sản tại quê nhà, một thị trấn nhỏ gần Thượng Hải.

Tuy nhiên, khi bắt đầu kinh doanh nhà hàng của riêng mình vào năm 2018, Tôn Kha đã sớm nhận ra rằng các thương hiệu nhượng quyền lớn và nền tảng giao hàng đã thống trị thị trường. Anh đã tham gia cuộc đua quá muộn.

"Để cạnh tranh về ứng dụng giao hàng, tôi và đối tác kinh doanh đã phải tự bỏ tiền túi ra để bù cho việc giao hàng miễn phí và giảm giá cho khách hàng. Và người thu được tiền thực sự vẫn là chủ những chuỗi thương hiệu nhượng quyền lớn đó."

Sau hai năm, anh lỗ hơn 1 triệu nhân dân tệ (3,6 tỷ đồng). Cuối năm ngoái, anh dẹp bỏ việc kinh doanh.

Anh nói kinh nghiệm của mình là điển hình cho tình trạng "cuộn vào trong" ở Trung Quốc ngày nay.

Thế hệ 'cuộn lại'

Vốn là một thuật ngữ nhân chủng học, "cuộn vào trong" hay "nội quyến" trong tiếng Trung Quốc - được dịch theo nghĩa đen có nghĩa là hướng vào bên trong - đề cập đến một khái niệm xã hội mà sự gia tăng dân số không dẫn đến việc năng suất hoặc cải tiến đổi mới sáng tạo.

Ngày nay, thuật ngữ này được sử dụng rộng rãi để thể hiện cảm giác kiệt sức.

Xu hướng này bắt đầu từ các trường đại học ưu tú nhất trong nước khi những bức ảnh về sinh viên làm việc chăm chỉ đến mức cực đoan được lan truyền trên mạng vào năm ngoái. Có một bức ảnh cho thấy một sinh viên Đại học Thanh Hoa đang sử dụng máy tính xách tay khi đạp xe.

Sinh viên này được phong là "Thánh cuộn lại của Thanh Hoa" và khái niệm về sự cuộn vào trong bắt đầu thịnh hành trong giới trẻ Trung Quốc, đặc biệt là thế hệ millennials (thiên niên kỷ) sinh sau những năm 1990 và thế hệ Z.

Trên nền tảng mạng xã hội Weibo của nước này, các thẻ từ khóa liên quan đến 'cuộn lại' đã được xem hơn 1 tỷ lần. Nó cũng được đưa vào bảng xếp hạng 10 từ thông dụng hàng đầu của Trung Quốc vào năm ngoái.

Giáo sư Hạng Tiêu (Biao Xiang) từ Đại học Oxford nhận định: "Những người trẻ tuổi tiếp tục cảm thấy nếu họ không làm việc chăm chỉ hoặc tham gia vào các cuộc đua tranh thì họ sẽ bị xã hội ruồng bỏ, nhưng họ không thấy được sự đột phá cho bản thân dù đã cố gắng nhiều lần".

Tôn Kha nói: "Thế hệ cha mẹ của chúng tôi cũng từng đối mặt với nhiều [thách thức], nhưng họ cũng có cơ hội. Mọi thứ đều mới mẻ. Chỉ cần bạn có ý tưởng và lòng can đảm, bạn sẽ có cơ hội thành công."

Đây không phải là hiện tượng chỉ xảy ra ở Trung Quốc. Hầu hết các quốc gia phát triển trên thế giới được cho là đã có một thế hệ sống qua giai đoạn bùng nổ này.

Nhưng điểm khác biệt chính là ở Trung Quốc, những "thời hoàng kim" ấy đã trôi qua quá nhanh nên nó vẫn còn nguyên vẹn trong ký ức của mọi người.

Điều này có nghĩa là thế hệ trẻ như Tôn Kha đã chứng kiến sự thành công của cha mẹ họ - chứng kiến cha mẹ họ xây dựng cơ nghiệp riêng từ con số không.

"Cha mẹ họ hoặc một số người hàng xóm chỉ hơn họ 10 tuổi có thể gặt hái được nhiều lợi nhuận như vậy chỉ bằng cách kinh doanh, nhưng bây giờ cơ hội đó đã đóng lại, họ không còn cơ hội đó nữa," tiến sĩ Từ Phảng thuộc Đại học California, Berkeley cho biết.

Bất bình với người giàu

Trung Quốc hiện có số lượng tỷ phú cao thứ hai trên thế giới. Nhưng đây cũng là nơi sinh sống của khoảng 600 triệu người có thu nhập mỗi tháng chỉ 1.000 nhân dân tệ (khoảng 3,5 triệu đồng).

Chênh lệch quá lớn đã dẫn đến tâm lý bất bình ngày càng tăng từ những người trẻ tuổi nhằm vào giới chủ. Giới trẻ cũng ngày càng cho rằng cuộc đấu tranh của họ không được những người ở cấp cao nhất hiểu được.

Tô Mang, một nữ doanh nhân và là cựu tổng biên tập của tạp chí Harper's Bazaar Trung Quốc, đã hứng chịu phản ứng dữ dội sau khi cô nói rằng cuộn lại là "hố sâu ngăn cách giữa ham muốn và lười biếng".

Sau đó cô đã xin lỗi nhưng không cứu vãn được tình hình.

"Nếu giới chủ thấu hiểu những người làm việc cho họ, 996 sẽ không tồn tại, cuộn lại cũng thế," một người dùng nhận xét, đề cập đến văn hóa làm việc từ 9 giờ sáng đến 9 giờ tối và 6 ngày mỗi tuần trong giới kinh doanh của Trung Quốc.

"Bọn tư bản câm miệng đi," những người khác viết.

Tỷ phú Jack Ma trước đây ủng hộ văn hóa 996 này, gọi đó là "phúc báo". Điều này, cộng với các cuộc điều tra nhằm vào công ty Alibaba, khiến danh tiếng của Jack Ma từ hình mẫu lý tưởng trở thành một "nhà tư bản hút máu", như một số người đã mô tả ông trên mạng.

'Nằm thẳng' - một lựa chọn cấm kỵ

Nhưng một khái niệm khác hiện đã xuất hiện - đó là "nằm thẳng" hoặc "thảng bình" trong tiếng Quan thoại.

Trào lưu này bắt đầu sau khi một người dùng trên diễn đàn mạng nói rằng mặc dù đã không làm việc trong hai năm qua, anh ta không coi đây là vấn đề gì lớn - một sự tương phản với quan niệm truyền thống về thành công ở Trung Quốc.

Anh ta cho rằng mình không cần phải theo đuổi lý tưởng của xã hội.

Anh ta viết: "Chỉ khi nằm thẳng người ta mới có thể trở thành thước đo của vạn vật" - thế là khái niệm"nằm thẳng" ra đời.

Ý tưởng nằm sau khái niệm "thảng bình" - không làm việc quá sức, hài lòng với những mục tiêu trong tầm với và mặc cho thời gian trôi - đã được nhiều người khen ngợi và nó đã truyền cảm hứng cho sự ra đời của rất nhiều biểu tượng hài hước trên mạng. Nó đã được mô tả như một phong trào tâm linh.

Giáo sư Hạng từ Đại học Oxford cho rằng những xu hướng này thể hiện mong muốn "từ bỏ những cuộc cạnh tranh vô nghĩa" của thế hệ trẻ và cần phải xét lại những khuôn mẫu thành công cũ.

Nhiều người trẻ Trung Quốc đã hưởng ứng ý tưởng thoát khỏi cuộc đua chuột, nhưng các chuyên gia cho rằng điều này có thể khó được phổ biến - bởi nhà chức trách có thể thấy nó đi ngược lại các giá trị xã hội chủ nghĩa.

Trong một bài phát biểu vào năm 2018, Chủ tịch Tập Cận Bình đã nói kỷ nguyên mới "thuộc về những người làm việc chăm chỉ" và "hạnh phúc chỉ có thể đạt được thông qua nỗ lực phi thường".

Truyền thông nhà nước cũng đã bài xích khái niệm "nằm thẳng". Trong một bài viết đăng trên Quang Minh Nhật báo, một tờ báo chuyên về các vấn đề văn hóa, tác giả đã chỉ trích người thực hiện "nằm thẳng" là những kẻ có thể gây hại cho nền kinh tế và xã hội của đất nước.

Trong một bài bình luận khác trên Nam Phương Nhật báo, người viết gọi xu hướng mới nhất này là "bất công và đáng xấu hổ".

Tuy nhiên, tiến sĩ Từ nói bà không cho rằng những xu hướng này sẽ biến mất.

Tiến sĩ Từ nói: "Thật đáng buồn khi tôi nói rằng năm đến mười năm tới sẽ vẫn như thế này, bởi vì không có sự phát triển công nghệ lớn nào ở quy mô của nền công nghiệp nên không có lĩnh vực mới nào để họ khám phá và phát triển. Kết quả là nội quyến sẽ tiếp diễn."

Ở phương Tây, thế hệ trẻ có thể chọn cách sống ẩn dật hoặc sống tối giản, nhưng ở Trung Quốc - đây không phải là những lựa chọn, bà nói thêm.

"Chỉ có một con đường duy nhất, một lối sống được thừa nhận" bà nói. "Đó là tư duy cơ bản khiến nằm thẳng trở thành một vấn đề."