BBC điều tra: Đặc nhiệm Anh 'giết người Afghanistan trong tình huống đáng ngờ'
- Tác giả, Hannah O'Grady và Joel Gunter
- Vai trò, BBC Panorama
Lực lượng đặc nhiệm tinh nhuệ của Anh (SAS) ở Afghanistan liên tục giết những người bị giam giữ và những người đàn ông không mang vũ khí trong những trường hợp đáng ngờ, theo điều tra của BBC.
Các báo cáo quân sự mới thu thập được cho thấy một đơn vị có thể đã giết bất hợp pháp 54 người trong một chuyến công tác kéo dài 6 tháng.
BBC đã tìm thấy bằng chứng cho thấy cựu lãnh đạo lực lượng đặc biệt đã không nộp bằng chứng cho một cuộc điều tra giết người.
Bộ Quốc phòng Anh thì nói lính Anh "đã phục vụ với sự can đảm và chuyên nghiệp ở Afghanistan".
BBC hiểu rằng Tướng Sir Mark Carleton-Smith, cựu lãnh đạo Lực lượng Đặc biệt Vương quốc Anh, đã được thông báo tóm tắt về các vụ giết người trái luật bị cáo buộc nhưng không chuyển bằng chứng cho Quân Cảnh Hoàng gia, ngay cả sau khi Quân Cảnh Hoàng gia bắt đầu điều tra vụ một đơn vị SAS giết người.
Tướng Carleton-Smith, người đã trở thanh quan chức đứng đầu Quân đội Anh trước khi nghỉ vào tháng trước, từ chối bình luận về câu chuyện này.
BBC Panorama đã phân tích hàng trăm trang nhật ký hoạt động của SAS, bao gồm các báo cáo về hơn một chục cuộc tấn công "tiêu diệt hoặc bắt giữ" được thực hiện bởi một đơn vị SAS ở Helmand trong năm 2010/11.
Các cá nhân phục vụ cùng đơn vị SAS trong đợt đó nói với BBC rằng họ đã chứng kiến các đặc nhiệm SAS giết những người không có vũ khí trong các cuộc đột kích vào ban đêm.
Họ cũng nói rằng họ đã nhìn thấy các đặc nhiệm sử dụng cái gọi là "vũ khí thả" - những khẩu AK-47 được đưa tới hiện trường để biện minh cho việc giết một người không có vũ khí.
Một số người từng phục vụ trong các lực lượng đặc biệt nói rằng các đơn vị SAS đã cạnh tranh với nhau để có được thống kê tiêu diệt nhiều nhất và rằng đơn vị mà BBC xem xét kỹ lưỡng, cố gắng đạt được số lượng người họ giết cao hơn so với đơn vị mà họ đã thay thế.
Các email nội bộ cho thấy các sĩ quan ở cấp cao nhất của lực lượng đặc biệt biết rằng có mối quan ngại về khả năng giết người trái pháp luật, nhưng không báo cáo nghi ngờ này cho quân cảnh mặc dù họ có nghĩa vụ pháp lý phải làm như vậy.
Bộ Quốc phòng Anh cho biết họ không thể bình luận về các cáo buộc cụ thể, nhưng nói rằng việc từ chối bình luận không nên được coi là chấp nhận tính chính xác của các cáo buộc.
Một phát ngôn viên của Bộ Quốc phòng nói rằng các lực lượng Anh "phục vụ với lòng dũng cảm và tính chuyên nghiệp" ở Afghanistan và tuân theo "chuẩn mực cao nhất".
Vào năm 2019, BBC và Sunday Times đã điều tra một cuộc đột kích của SAS dẫn đến một vụ kiện ở Vương quốc Anh và Bộ trưởng Quốc phòng Vương quốc Anh nhận được lệnh phải tiết lộ các tài liệu nêu rõ cách xử lý của chính phủ đối với vụ việc.
Đối với cuộc điều tra mới nhất này, BBC đã phân tích các báo cáo hoạt động mới thu được nêu chi tiết vụ việc của SAS đối với các cuộc đột kích vào ban đêm.
Chúng tôi đã phát hiện thấy một mô hình giống nhau lạ thường về việc những người đàn ông Afghanistan bị bắn chết vì họ rút súng AK-47 hoặc lựu đạn từ phía sau rèm cửa sau khi bị giam giữ.
• Vào ngày 29 tháng 11 năm 2010, một biệt đội đã giết một người đàn ông đã bị giam giữ và đưa trở lại bên trong một tòa nhà, nơi người này "cố gắng giao tranh với lực lượng bằng một quả lựu đạn".
• Vào ngày 15 tháng 1 năm 2011, biệt đội đã giết một người đàn ông đã bị giam giữ và đưa trở lại bên trong một tòa nhà, nơi anh ta "thò tay ra sau tấm nệm, rút ra một quả lựu đạn và định ném nó".
• Vào ngày 7 tháng hai, biệt đội đã giết chết một tù nhân mà họ cho rằng đã "cố gắng đối đầu với nhóm tuần tra bằng một khẩu súng trường". Lời biện minh tương tự cũng được đưa ra cho vụ bắn chết những người bị giam giữ vào ngày 9 tháng 2 và ngày 13 tháng Hai.
• Vào ngày 16 tháng 2, biệt đội đã giết chết hai tù nhân sau khi một người rút lựu đạn "từ sau rèm cửa" và người kia "nhặt một khẩu AK-47 từ sau bàn".
Tổng số người chết trong chuyến đi sáu tháng của biệt đội này là gấp ba. Không có thương tích nào cho các đặc nhiệm SAS được báo cáo trong tất cả các cuộc đột kích mà BBC đã xem xét kỹ lưỡng.
Một sĩ quan cấp cao từng làm việc tại trụ sở Lực lượng Đặc biệt Vương quốc Anh nói với BBC rằng có "mối quan ngại thực sự" về các báo cáo của nhóm này.
"Quá nhiều người đã bị giết trong các cuộc đột kích vào ban đêm và những lời giải thích không có ý nghĩa," ông nói.
"Một khi ai đó bị giam giữ, họ không nên phải chết. Việc nó xảy ra lặp đi lặp lại đã gây ra báo động ở Bộ chỉ huy. Rõ ràng vào thời điểm đó đã có điều gì đó không ổn."
Một sĩ quan tham gia vụ việc đã gửi email cho một đồng nghiệp để nói rằng "chắc chắn phải là lần thứ 10 trong hai tuần qua" nhóm này đã đưa một người bị giam giữ trở lại một tòa nhà "và anh ta xuất hiện trở lại với một khẩu AK".
Khi mối quan ngại ngày càng tăng, một trong những sĩ quan đặc nhiệm cấp cao nhất đã cảnh báo trong một bản ghi nhớ mật rằng có thể có "chính sách cố ý" giết người trái pháp luật đang diễn ra.
Năm 2012, Tướng Carleton-Smith được bổ nhiệm làm người đứng đầu lực lượng đặc nhiệm của Vương quốc Anh.
BBC hiểu rằng ông đã được thông báo tóm tắt về vụ giết người đáng ngờ, nhưng ông đã cho phép biệt đội quay trở lại Afghanistan để thực hiện một chuyến công tác khác kéo dài 6 tháng.
Khi Quân cảnh Hoàng gia mở cuộc điều tra giết người vào năm 2013 đối với một trong những cuộc đột kích được thực hiện trong chuyến công du đó, Tướng Carleton-Smith đã không tiết lộ cho Quân cảnh Hoàng gia bất kỳ quan ngại nào trước đó về các vụ giết người trái pháp luật.
Đại tá Oliver Lee, người từng là chỉ huy của Thủy quân lục chiến Hoàng gia ở Afghanistan vào năm 2011, nói với BBC rằng những cáo buộc về hành vi sai trái mà cuộc điều tra của chúng tôi đưa ra là "cực kỳ sốc" và xứng đáng là một cuộc điều tra công khai.
Ông nói rằng việc lãnh đạo lực lượng đặc nhiệm không tiết lộ bằng chứng rõ ràng là "hoàn toàn không thể chấp nhận được".
Giết hoặc bắt giữ
Cuộc điều tra của BBC chủ yếu tập trung vào một kế hoạch điều động kéo dài sáu tháng của một biệt đội SAS đến Afghanistan vào tháng 11 năm 2010.
Biệt đội này hoạt động phần lớn ở tỉnh Helmand, một trong những nơi nguy hiểm nhất ở Afghanistan, nơi thường xảy ra các cuộc phục kích của Taliban và đánh bom ven đường và tổn thất của quân đội là rất lớn.
Vai trò chính của biệt đội này là thực hiện các hoạt động giam giữ có chủ đích (DDO) - còn được gọi là các cuộc đột kích "tiêu diệt hoặc bắt giữ" - được thiết kế để giam giữ các chỉ huy Taliban và phá vỡ các mạng lưới chế tạo bom.
Một số nguồn tin nói với BBC rằng có những vấn đề nghiêm trọng với thông tin tình báo đằng sau quá trình lựa chọn, có nghĩa là dân thường có thể dễ dàng lọt vào danh sách là mục tiêu bị nhắm tới.
Theo một đại diện của Anh, người có mặt trong quá trình lựa chọn mục tiêu ở Helmand vào năm 2011, "Đội ngũ tình báo sẽ đưa ra danh sách những người mà họ đoán là Taliban. Sau đó danh sách sẽ được thực hiện qua một quá trình thảo luận ngắn. Sau đó được chuyển cho lực lượng đặc biệt và họ sẽ được lệnh giết hoặc bắt."
Theo nguồn tin này, việc nhắm mục tiêu đã bị áp lực và gấp rút.
Trong các cuộc đột kích, biệt đội SAS đã sử dụng một chiến thuật được công nhận, trong đó họ gọi tất cả mọi người từ trong một tòa nhà ra ngoài, lục soát và khống chế họ bằng còng tay buộc dây, sau đó đưa một người đàn ông trở lại bên trong nhà để hỗ trợ lực lượng đặc nhiệm tìm kiếm.
Nhưng các sĩ quan cấp cao trở nên lo ngại bởi tần suất các biệt đội nói rằng những người bị bắt giữ được đưa trở lại bên trong các tòa nhà và sau đó lấy vũ khí đã giấu ở đó - một chiến thuật của kẻ thù không được các lực lượng quân đội Anh khác hoạt động ở Afghanistan thông báo.
Các sĩ quan cũng lo ngại rằng trong nhiều cuộc đột kích, có nhiều người thiệt mạng hơn số vũ khí được báo cáo thu hồi từ hiện trường - và điều này cho thấy SAS đang bắn những người không có vũ khí - và các đặc nhiệm SAS có thể ngụy tạo bằng chứng bằng cách mang vũ khí tới hiện trường sau khi giết người.
Sau khi những lo ngại tương tự được đưa ra ở Úc, một cuộc điều tra do thẩm phán đứng đầu đã được tiến hành và tìm thấy "bằng chứng đáng tin cậy" các thành viên của Lực lượng Đặc biệt Úc chịu trách nhiệm cho việc giết chết trái pháp luật 39 người, và mang thả vũ khí tại hiện trường trong một nỗ lực để biện minh cho các vụ xả súng.
Đến tháng 4 năm 2011, các quan ngại lớn ở Anh đến mức một sĩ quan cấp cao của lực lượng đặc biệt đã viết thư cho giám đốc lực lượng đặc biệt cảnh báo rằng có bằng chứng về việc "cố ý giết các cá nhân sau khi họ đã bị khống chế" và "ngụy tạo bằng chứng để đề nghị việc giết người hợp pháp để tự vệ ".
Hai ngày sau, trợ lý tham mưu trưởng Lực lượng Đặc nhiệm Vương quốc Anh cảnh rằng SAS có thể đang thực hiện chính sách "giết những người ở độ tuổi chiến đấu tại chỗ ngay cả khi họ không gây ra mối đe dọa nào".
BBC đã đến thăm một số ngôi nhà do nhóm SAS đột kích vào năm 2010/11. Tại một ngôi làng nhỏ ở Nad Ali, Helmand, có một nhà nghỉ bằng gạch, nơi 9 người đàn ông Afghanistan trong đó có một thiếu niên đã bị giết vào rạng sáng ngày 7 tháng 2 năm 2011.
Các đặc nhiệm SAS đến đây bằng trực thăng lúc trời tối và tiếp cận ngôi nhà từ một cánh đồng gần đó. Theo lời kể của họ, phiến quân đã nổ súng vào họ, khiến họ bắn trả và giết tất cả mọi người trong nhà.
Theo những gì nhóm SAS thuật lại, chỉ có ba khẩu AK-47 được thu hồi.
BBC đã đưa các bức ảnh từ hiện trường cho các chuyên gia về đạn và họ nói rằng vết đạn thấp ở dưới cho thấy dường như không phải là cuộc đọ súng giữa hai phía và rằng "các mục tiêu nằm ở vị trí thấp so với mặt đất, nằm sấp hoặc ở tư thế ngồi hoặc cúi sát tường - một vị trí bất thường nếu họ dùng súng để giao tranh".
Câu chuyện tương tự cũng lặp lại ở hai địa điểm khác được BBC kiểm tra. Các chuyên gia về đạn đã xem xét các hình ảnh cho biết các lỗ cho thấy khả năng đã xảy ra vụ giết người theo kiểu hành quyết hơn là các cuộc đọ súng.
Nói với điều kiện giấu tên, một điều tra viên của Quân cảnh Hoàng gia Anh xác nhận với BBC rằng họ đã nhìn thấy các bức ảnh từ hiện trường và các mẫu dấu vết đạn là đáng báo động.
Bộ Quốc phòng Anh cho biết quân đội Anh được tổ chức theo tiêu chuẩn cao nhất và rằng họ tin rằng BBC Panorama đã đưa ra "kết luận phi lý từ các cáo buộc đã được điều tra đầy đủ".
"Bộ Quốc phòng tất nhiên sẵn sàng xem xét bất kỳ bằng chứng mới nào, nhưng trong trường hợp không có bằng chứng mới, chúng tôi hoàn toàn phản đối cách đưa tin chủ quan này," Bộ Quốc phòng Anh phản hồi.
