Đối thoại Shangri-La: Việt Nam cảnh báo chạy đua vũ trang, Mỹ-Trung đối đầu

Bộ trưởng Quốc phòng Phan Văn Giang bày tỏ lo ngại về sự trỗi dậy của tư tưởng cường quyền, chủ nghĩa dân tộc và nguy cơ chạy đua vũ trang, xung đột quân sự. Trong khi đó, Mỹ và Trung Quốc lên tiếng chỉ trích lẫn nhau về phương thức ngoại giao của đối phương ở Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương.

"Cạnh tranh chiến lược giữa các nước lớn ngày càng gay gắt, sâu sắc, mở rộng về không gian, phạm vi, gia tăng về cường độ, cũng như tính đối đầu. Nguy cơ chạy đua vũ trang, xung đột quân sự cũng ngày càng căng thẳng.

"Sự trỗi dậy của tư tưởng cường quyền và chủ nghĩa dân tộc hẹp hòi đang thách thức luật pháp quốc tế, đồng thời làm xói mòn các thể chế đa phương, cũng như lòng tin vào hợp tác toàn cầu," Đại tướng Phan Văn Giang có đoạn phát biểu vào hôm 31/5 tại Đối thoại Shangri-La 2025 diễn ra ở Singapore.

Cùng ngày, Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Pete Hegseth đã kêu gọi các đồng minh trong khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương chi tiêu nhiều hơn cho quốc phòng sau khi cảnh báo về mối đe dọa "thực sự và có thể cận kề" từ Trung Quốc.

Trung Quốc đã phủ nhận những tuyên bố này, cho rằng một số tuyên bố của ông Hegseth là bịa đặt và "nhằm kích động rối ren, chia rẽ, đối đầu và gây mất ổn định cho châu Á - Thái Bình Dương", theo South China Morning Post (SCMP).

Trước đó vào ngày 30/5, Thủ tướng Pháp Emmanuel Macron kêu gọi xây dựng các liên minh mới giữa Pháp và các đối tác ở khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương, trong bối cảnh Mỹ - Trung chia rẽ.

Sau bài phát biểu, ông Giang đã có cuộc gặp với một số quan chức cấp cao như ông Hegseth, Bộ trưởng Quốc phòng Singapore Chan Chun Sing, Bộ trưởng Quốc phòng New Zealand Judith Collins…

Việt Nam nói gì?

Tại đây, Bộ trưởng Quốc phòng Phan Văn Giang kêu gọi các nước, bất kể lớn hay nhỏ, tuân thủ Hiến chương Liên hợp quốc và tôn trọng luật pháp quốc tế. Theo đó tôn trọng sự bình đẳng, quyền độc lập, chủ quyền và lợi ích chính đáng của các quốc gia, dân tộc.

Ông Giang cũng nhắc tới vấn đề Biển Đông, một lần nữa bày tỏ mong muốn các quốc gia trong khu vực có thể xây dựng Bộ quy tắc ứng xử của các bên ở Biển Đông (COC) – một cam kết mang tính ràng buộc hơn Tuyên bố về ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC).

Đây là một diễn ngôn tương đối quen thuộc của Việt Nam, được lặp đi lặp lại trong nhiều năm qua, tại các diễn đàn và bối cảnh khác nhau.

Lần gần nhất ông Giang đại diện Việt Nam tới diễn đàn này là vào khoảng ba năm trước. Khi đó, bộ trưởng Quốc phòng Việt Nam cũng đã nhắc tới mong muốn xây dựng COC ở khu vực.

Tuy nhiên, quá trình xây dựng và tạo dựng đồng thuận đối với COC luôn gặp trắc trở, chủ yếu do Trung Quốc không sẵn sàng tham gia một cam kết mạnh với các nước yếu hơn, thứ có thể khiến họ bị "trói chân trói tay".

Trong thời gian khoảng một tháng qua, Trung Quốc liên tục tập trận trên Biển Đông, trong lúc uy tín của Mỹ ở khu vực đang bị ảnh hưởng do những mức thuế quan nặng nề mà Tổng thống Mỹ Donald Trump công bố vào đầu tháng Tư.

Bên cạnh đó, ông Giang cũng cho rằng các quốc gia cần có thiện chí và nhu cầu ổn định để hợp tác cùng phát triển, bằng cách cần xây dựng và củng cố lòng tin chiến lược, sự tin cậy chính trị, tránh nguy cơ tính toán và hành động chiến lược sai lầm.

Vị tướng quân đội này khẳng định Việt Nam luôn thực hiện đường lối đối ngoại sẵn sàng tham gia, ủng hộ các cơ chế và là thành viên có trách nhiệm, vì mục đích duy trì ổn định, hợp tác cùng phát triển.

Đối thoại Shangri-La diễn ra trong lúc có những thông tin về việc Việt Nam mua ít nhất 24 tiêm kích F-16 của Mỹ xuất hiện trên trang tin quốc phòng 19FortyFive vào giữa tháng Tư.

Nhận định với BBC News Tiếng Việt vào tháng Năm, Giáo sư Carl Thayer, nhà quan sát chính trị Việt Nam lâu năm, cho rằng Trung Quốc chắc chắn sẽ tức giận nếu một thương vụ F-16 giữa Việt Nam và Mỹ xảy ra, không chỉ vì điều này sẽ trao cho Washington một lợi thế, khi các chuyên gia quân sự và kỹ thuật viên Mỹ sẽ có thể liên tục ra vào Việt Nam để hỗ trợ quá trình chuyển giao.

Theo các chuyên gia, việc sở hữu chiến đấu cơ F-16 sẽ mang lại năng lực tấn công bất kỳ vị trí nào ở Biển Đông cho Việt Nam, cũng như khả năng tấn công nhiều mục tiêu – trên bộ, trên biển và trên không.

"Điều đó sẽ tạo ra một rào cản lớn nếu Trung Quốc muốn sử dụng vũ lực. Đó cũng là lý do vì sao Trung Quốc từng phản ứng gay gắt với Philippines khi nước này mua F-16," Giáo sư Thayer nói.

Khoảng hai tháng trước, Trung Quốc đã lên tiếng chỉ trích khi Philippines công bố ý định mua F-16 từ Mỹ.

Tuy nhiên, so với thái độ của Philippines với Trung Quốc, có thể nói Việt Nam có cách ứng phó mềm mỏng hơn. Với vị thể đồng minh của Mỹ, Philippines đã nhiều lần bị Trung Quốc nói rằng là quân cờ trong khu vực của Washington.

Ngoài những chủ đề trên, Bộ trưởng Quốc phòng Phan Văn Giang còn nhắc tới một số thách thức an ninh phi truyền thống như thiên tai, dịch bệnh, biến đổi khí hậu, an ninh nguồn nước, an ninh lương thực, khủng bố, tội phạm ma túy, buôn người... Ông cho rằng hợp tác giải quyết các vấn đề an ninh phi truyền thống sẽ tác động tích cực đến hợp tác giải quyết các thách thức an ninh truyền thống.

Theo Tuổi Trẻ Online, trong cuộc gặp sau đó giữa ông Giang, ông Hegseth đã bày tỏ mong muốn Việt Nam và Mỹ tăng cường hợp tác quốc phòng, nhất là trong khắc phục hậu quả chiến tranh.

Mỹ và Trung Quốc chỉ trích lẫn nhau

Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Pete Hegseth hôm 31/5 đã cảnh báo rằng mối đe dọa từ Trung Quốc là có thật và có thể sắp xảy ra, đồng thời kêu gọi các đồng minh ở khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương tăng chi tiêu cho nhu cầu quốc phòng của chính họ, theo Reuters.

"Không có lý do gì để nói giảm nói tránh. Mối đe dọa từ Trung Quốc là có thật, và có thể cận kề," ông Hegseth nói. Đây được đánh giá là một trong những phát biểu mạnh mẽ nhất của ông Hegseth về Trung Quốc kể từ khi nhậm chức vào tháng Một.

Ngoài ra, ông Hegseth cũng khẳng định rằng bất kỳ nỗ lực nào của Trung Quốc nhằm thôn tính Đài Loan "sẽ dẫn đến những hậu quả tàn khốc đối với khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương và thế giới", đồng thời nhắc lại tuyên bố của ông Trump rằng Trung Quốc sẽ không xâm lược Đài Loan khi ông còn đương nhiệm.

"Cần phải làm rõ cho tất cả thấy rằng Bắc Kinh đang nghiêm túc chuẩn bị cho khả năng sử dụng vũ lực quân sự nhằm thay đổi cán cân quyền lực tại khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương," ông Hegseth nói thêm.

Trung Quốc gọi những phát biểu này là "đầy tính khiêu khích và kích động," theo Reuters.

Đối thoại Shangri-La được đánh giá đã trở thành diễn đàn chính để các bộ trưởng quốc phòng Mỹ và Trung Quốc gặp nhau — đặc biệt trong bối cảnh hơn một thập kỷ qua, cả hai bên đều không cử quan chức quốc phòng cấp cao nhất đến thăm nước kia.

Tuy nhiên, trái với truyền thống, Trung Quốc đã không cử Bộ trưởng Quốc phòng Đổng Quân tới tham dự mà là ông Hồ Cương Phong, Phó Hiệu trưởng Đại học Quốc phòng Trung Quốc.

Trong một phiên thảo luận diễn ra vào chiều ngày 31/5, ông Hồ cho rằng bài phát biểu của ông Hegseth chứa đựng "những cáo buộc vô căn cứ nhằm vào Trung Quốc", đồng thời nêu nhận định một số tuyên bố của ông Hegseth là bịa đặt và "nhằm kích động rối ren, chia rẽ, đối đầu và gây mất ổn định cho châu Á - Thái Bình Dương", theo SCMP.

Theo hãng tin DW của Đức, Mỹ coi việc Trung Quốc không cử đại diện cấp cao tới tham dự là một cơ hội, thể hiện qua lời phát biểu của ông Hegseth: "Chúng tôi không thể kiểm soát việc Trung Quốc có tham gia hay không. Điều duy nhất chúng tôi biết là chúng tôi có mặt ở đây. Và chúng tôi sẽ luôn có mặt ở đây."

Đại sứ quán Trung Quốc tại Singapore cũng đã lên tiếng chỉ trích bộ trưởng Quốc phòng Mỹ.

"Ông Hegseth liên tục bôi nhọ và công kích Trung Quốc, không ngừng thổi phồng cái gọi là 'mối đe dọa từ Trung Quốc'," cơ quan này viết trên trang Facebook.

"Trên thực tế, chính Mỹ mới là 'kẻ gây rối' lớn nhất đối với hòa bình và ổn định khu vực."

Sau đó, Trung Quốc cũng đã gửi công hàm cho Mỹ, chỉ trích tuyên bố của bộ trưởng Quốc phòng Mỹ là mang tính "phỉ báng", đồng thời cáo buộc Mỹ cố tình phớt lờ lời kêu gọi hòa bình từ các quốc gia trong khu vực.

Bộ Ngoại giao Trung Quốc cho biết thêm, nước này phản đối việc ông Hegseth gọi Trung Quốc là mối đe dọa ở khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương, mô tả bình luận của ông Hegseth tại Đối thoại Shangri-La ở Singapore vào hôm 31/5 là "đáng trách" và "nhằm mục đích gây chia rẽ".

"Ông Hegseth cố tình phớt lờ lời kêu gọi hòa bình và phát triển của các quốc gia trong khu vực, thay vào đó lại rao giảng tâm lý Chiến tranh Lạnh về đối đầu khối, bôi nhọ Trung Quốc bằng những cáo buộc vu khống, và gọi sai Trung Quốc là 'mối đe dọa'," Bộ này cho biết trên trang web chính thức của mình.

"Hoa Kỳ đã triển khai vũ khí tấn công ở Biển Đông và liên tục đổ thêm dầu vào lửa, tạo ra căng thẳng ở châu Á-Thái Bình Dương, khiến khu vực này trở nên căng thẳng," Bộ Ngoại giao Trung Quốc nói thêm trong tuyên bố.

Theo Reuters, năm nay, Mỹ đã triển khai các bệ phóng Typhon có khả năng phóng tên lửa tấn công các mục tiêu ở cả Trung Quốc và Nga từ đảo Luzon của Philippines – đồng minh lâu năm của Mỹ tại Đông Nam Á.

Bộ Ngoại giao Trung Quốc cũng nhắc tới vấn đề Đài Loan và cảnh báo Hoa Kỳ không nên "đùa với lửa."

"Không một quốc gia nào trên thế giới xứng với danh xưng bá quyền ngoài chính nước Mỹ — quốc gia cũng chính là yếu tố chủ yếu đang làm xói mòn hòa bình và ổn định ở khu vực châu Á - Thái Bình Dương," tuyên bố của Bộ Ngoại giao Trung Quốc có đoạn.

Bên cạnh đó, Reuters cho rằng những bình luận của ông Hegseth về việc các đồng minh cần tăng chi tiêu quốc phòng có thể sẽ gây lo ngại cho một số đối tác.

Trước đây, ông Hegseth đã nhiều lần chỉ trích các đồng minh ở châu Âu vì không chi nhiều hơn cho quốc phòng của chính họ. Hồi tháng 2/2025, ông từng cảnh báo châu Âu không nên coi Mỹ như một "kẻ ngây thơ" khi phát biểu tại cuộc họp báo ở trụ sở NATO tại Brussels.

Liên quan tới vấn đề này, theo một báo cáo do Tổ chức Khủng hoảng Quốc tế (ICG) công bố vào ngày 15/5, những động thái của Trung Quốc cùng với tín hiệu thiếu nhất quán từ phía Mỹ dưới thời Tổng thống Donald Trump đang làm dấy lên lo ngại trong giới đồng minh và đối tác tại châu Á rằng Washington có thể không còn là một chỗ dựa đáng tin cậy cho an ninh khu vực.

Báo cáo này cho rằng chính nhận thức này đã dẫn đến việc gia tăng quân sự hóa trên toàn khu vực – một xu hướng được cho là sẽ còn tiếp diễn mạnh mẽ hơn

Vào hôm 23/5, theo South China Morning Post, khi phát biểu tại một sự kiện trực tuyến về báo cáo nói trên, bà Lê Thu Hương – phó giám đốc chương trình châu Á của ICG – nhận định rằng tình trạng khó lường trong cục diện địa chính trị hiện nay "đã trở thành trạng thái bình thường mới".

Một liên minh mới?

Tổng thống Pháp Emmanuel Macron hôm 30/5 tuyên bố rằng sự chia rẽ giữa Mỹ và Trung Quốc là rủi ro chính mà thế giới đang phải đối mặt, đồng thời nhấn mạnh sự cần thiết xây dựng các liên minh mới giữa Pháp và các đối tác ở khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương.

Ông cho rằng châu Âu và châu Á nên hình thành "liên minh tích cực mới" dựa trên các nguyên tắc chung, an ninh, quốc phòng và thương mại, tách biệt khỏi sự đối đầu giữa hai siêu cường Mỹ và Trung Quốc, theo tờ The Guardian của Anh.

"Chúng ta đang sống trong thời kỳ khủng hoảng và cần những cách thức hợp tác mới," ông Macron nhận định.

"Thách thức then chốt của chúng ta là làm thế nào để bảo vệ hòa bình, ổn định và thịnh vượng trong bối cảnh hiện tại.

"Chúng ta đang đối mặt với những quốc gia theo chủ nghĩa xét lại (revisionist) muốn áp đặt, mượn danh nghĩa các vùng ảnh hưởng để áp đặt các vùng cưỡng ép. Những quốc gia muốn kiểm soát các khu vực từ vùng ven châu Âu đến các quần đảo ở Biển Đông … muốn chiếm đoạt tài nguyên, dù là đánh bắt cá hay khoáng sản, và đẩy lùi người khác để phục vụ lợi ích của mình," tổng thống Pháp nêu.

Ông Macron đang có chuyến thăm khu vực trong bối cảnh Pháp và Liên minh châu Âu (EU) muốn tăng cường quan hệ thương mại với châu Á để bù đắp những bất ổn do các biện pháp áp thuế toàn cầu mạnh mẽ của ông Trump gây ra.

"Tôi sẽ nói rõ, Pháp là bạn và là đồng minh của Mỹ, và cũng là bạn và hợp tác – dù đôi khi có bất đồng và cạnh tranh – với Trung Quốc," Reuters dẫn phát biểu của ông Macron tại Đối thoại Shangri-La.

"Bạn phải chọn một bên. Nếu làm như vậy, chúng ta sẽ giết chết trật tự toàn cầu, và chúng ta sẽ phá hủy có hệ thống tất cả các tổ chức mà chúng ta đã xây dựng sau Chiến tranh Thế giới thứ hai nhằm duy trì hòa bình và thúc đẩy hợp tác về y tế, khí hậu, nhân quyền và nhiều lĩnh vực khác," ông Macron nói thêm.

Tổng thống Pháp cho rằng châu Á và châu Âu có lợi ích chung trong việc ngăn chặn sự tan rã của trật tự toàn cầu.

Ngay trước thềm Đối thoại Shangri-La, ông Macron đã có chuyến thăm Việt Nam từ ngày 25 đến ngày 27/5 – chuyến đi nhằm thể hiện với khu vực Đông Nam Á rằng Pháp và châu Âu là một lựa chọn đáng tin cậy trong bối cảnh căng thẳng Mỹ-Trung.

Theo đó, Pháp và Việt Nam đã ký 14 thỏa thuận, trong đó có nhiều hợp đồng có trị giá hơn 10 tỷ USD.

Các thỏa thuận nổi bật bao gồm việc mua 20 máy bay Airbus, hợp tác về năng lượng hạt nhân, quốc phòng, lưới truyền tải điện, đường sắt và vận tải biển, vệ tinh quan sát trái đất Airbus và chuyển giao công nghệ sản xuất vắc xin.