ASEAN cảnh giác trước thuế quan của Mỹ và tăng cường hợp tác với Trung Quốc

Đàm phán thuế quan với Mỹ không được gây tổn hại đến các nước ASEAN khác, tăng cường hợp tác giữa ASEAN-Hội đồng Hợp tác Vùng Vịnh (GCC)-Trung Quốc là một số động thái tại Hội nghị cấp cao ASEAN lần này.

Theo Thủ tướng Malaysia Anwar Ibrahim, hiện là chủ tịch luân phiên của Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN), các nhà lãnh đạo Đông Nam Á đã đạt được sự thống nhất vào hôm 27/5 rằng bất kỳ thỏa thuận song phương nào mà họ có thể ký kết với Hoa Kỳ liên quan đến thuế quan thương mại đều không được gây tổn hại đến nền kinh tế của các nước thành viên khác, Reuters đưa tin.

Hội nghị lần này diễn ra trong bối cảnh thị trường toàn cầu biến động mạnh, tăng trưởng kinh tế chậm lại, và tình hình bất ổn do cuộc chiến thương mại bùng phát sau khi Tổng thống Mỹ Donald Trump tuyên bố áp dụng các mức thuế quan quy mô lớn mang tên "Ngày Giải phóng".

Vào hôm 25/5, Thủ tướng Phạm Minh Chính đã phát biểu tại Diễn đàn Lãnh đạo và Đối tác ASEAN (ALPF) tại Malaysia rằng tình hình thế giới đang diễn biến rất nhanh, phức tạp, khó lường. Ông Chính nhấn mạnh không có cách nào khác là càng phải đoàn kết hơn, giữa các nước ASEAN và giữa ASEAN với thế giới.

Hai ngày sau, Thủ tướng Phạm Minh Chính đã có cuộc hội đàm với Thủ tướng Trung Quốc Lý Cường, báo chí Việt Nam đưa tin.

Tại đây, ông Chính đề nghị hai bên dành ưu tiên hàng đầu thúc đẩy hợp tác đường sắt, quyết tâm khởi công tuyến Lào Cai - Hà Nội - Hải Phòng trong năm nay; đề nghị phía Trung Quốc quan tâm hỗ trợ về tín dụng ưu đãi, chuyển giao công nghệ và đào tạo nguồn nhân lực.

Ông Lý nhất trí đẩy mạnh hợp tác thực chất đạt tiến triển cụ thể, nhất là trong các lĩnh vực hai bên quan tâm như thương mại, đầu tư chất lượng cao, kết nối đường sắt.

Thuế quan nặng nề

Đông Nam Á là một trong những khu vực chịu ảnh hưởng nặng nề nhất bởi các mức thuế quan từ Mỹ, với sáu quốc gia phải đối mặt với mức thuế từ 32% đến 49% vào tháng Bảy tới nếu các cuộc đàm phán về việc giảm thuế thất bại.

"Trong khi tiếp tục các cuộc đàm phán song phương..., có sự đồng thuận rằng cần có một hình thức hiểu biết chung trong ASEAN rằng các quyết định không nên gây thiệt hại cho bất kỳ quốc gia nào khác," Reuters dẫn lời ông Anwar.

"Thế nên chúng tôi sẽ phải bảo vệ lợi ích của 650 hay 660 triệu người dân," ông nói về ASEAN.

Trước đó vào ngày 26/5, ông cho biết mình đã gửi thư cho Tổng thống Mỹ Donald Trump để đề nghị tổ chức một cuộc họp ASEAN-Mỹ về vấn đề thuế quan.

ASEAN, một khu vực có tổng GDP hơn 3,8 nghìn tỷ USD, đang ở thế bấp bênh trong mối quan hệ với Mỹ - thị trường xuất khẩu lớn nhất của khu vực và là động lực chủ chốt cho tăng trưởng.

Hôm 27/5, khối 10 thành viên này đã công bố một kế hoạch chiến lược 5 năm nhằm tăng cường hội nhập kinh tế, trong đó nêu rõ những thách thức hiện nay khiến việc "duy trì cách làm cũ là không đủ".

Các động thái này là một sự tiếp nối những cam kết được đưa ra trước đó.

Ngay sau khi Tổng thống Mỹ Donald Trump tuyên bố mức thuế ''đối ứng'', vào hôm 10/4, ASEAN cam kết sẽ "không áp dụng bất kỳ biện pháp trả đũa nào để đáp trả thuế quan của Hoa Kỳ" và sẽ theo đuổi "một cuộc đối thoại thẳng thắn và mang tính xây dựng với Hoa Kỳ để giải quyết các mối quan ngại liên quan đến thương mại."

Các cuộc họp trong ngày 27/5 cũng bao gồm một hội nghị kinh tế có sự tham dự của các nhà lãnh đạo ASEAN, các quốc gia vùng Vịnh và Trung Quốc, do Thủ tướng Lý Cường đại diện.

Đây là lần đầu tiên một cuộc họp giữa ba bên được tổ chức, trong bối cảnh tăng cường hợp tác kinh tế để đối phó với các mức thuế đơn phương do Mỹ áp đặt.

Theo tờ Japan Times của Nhật Bản, hội nghị này là dấu hiệu mới nhất cho thấy các quốc gia đang tìm cách hợp tác để đối phó với các động thái thương mại của ông Trump, và thậm chí có thể đặt nền móng cho một khối liên kết mới.

Hợp tác với Trung Quốc

Thủ tướng Lý Cường đã có bài phát biểu mở đầu sự kiện:

"Trung Quốc sẵn sàng chung tay với ASEAN và Hội đồng Hợp tác vùng Vịnh (GCC) để phát huy tối đa sức mạnh tổng hợp — khi 1+1+1 lớn hơn 3 — và tạo động lực mạnh mẽ cho sự phát triển và thịnh vượng chung của ba bên," kênh Channel News Asia (CNA) của Singapore dẫn lời ông Lý.

Ông Lý cũng cho biết Bắc Kinh sẵn sàng, trên cơ sở tôn trọng lẫn nhau và đối xử bình đẳng, "làm sâu sắc hơn sự liên kết chiến lược" với cả ASEAN và GCC, tăng cường phối hợp chính sách kinh tế vĩ mô, và thúc đẩy hợp tác chặt chẽ hơn trong lĩnh vực công nghiệp.

"Các quốc gia của chúng ta đang ở những giai đoạn phát triển khác nhau, nhưng tôi tin rằng những khác biệt này không phải là trở ngại cho hợp tác — mà ngược lại, là cơ hội để bổ sung cho nhau," ông nói thêm.

Ông Lý kêu gọi xây dựng một mô hình hội nhập giữa các nền văn minh, nhấn mạnh rằng ba khu vực là nơi hội tụ của những nền văn minh đa dạng và sôi động, nhưng vẫn "chung sống hòa bình tại châu Á và cùng chia sẻ các giá trị châu Á như hòa bình, hợp tác, cởi mở và bao dung".

Theo Reuters, vào tối cùng ngày, Thủ tướng Trung Quốc Lý Cường kêu gọi các quốc gia vùng Vịnh và ASEAN dỡ bỏ các rào cản thương mại và mở rộng tự do hóa trong bối cảnh chủ nghĩa bảo hộ và đơn phương đang gia tăng.

"Chúng ta cần kiên quyết duy trì hệ thống thương mại đa phương lấy Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) làm nòng cốt, và thúc đẩy việc xây dựng một môi trường thị trường quốc tế ổn định và có trật tự," ông nói.

Theo một thông cáo của chính quyền Oman đưa ra ngay sau hội nghị ngày 27/5, ASEAN và Hội đồng Hợp tác Vùng Vịnh (GCC) đã nhấn mạnh tiềm năng kinh tế của một Hiệp định thương mại tự do giữa ASEAN và GCC, cũng như khả năng tăng cường quan hệ kinh tế thông qua hợp tác theo ngành, đặc biệt là trong các lĩnh vực cùng có lợi về kinh tế như tài chính (bao gồm cả ngân hàng Hồi giáo), thực phẩm và du lịch.

Về nội dung hợp tác, Tạp chí Công thương, cơ quan thông tin lý luận của Bộ Công thương Việt Nam, đưa tin rằng các nước đã khẳng định cam kết thúc đẩy thương mại, đầu tư, tài chính, kết nối chuỗi cung ứng, mở rộng tiếp cận thị trường cho các quốc gia ASEAN, GCC và Trung Quốc, đẩy mạnh hợp tác trong các lĩnh vực mới như công nghệ số, trí tuệ nhân tạo, năng lượng tái tạo…

Bên cạnh đó, Japan Times dẫn những nguồn tin am hiểu về cuộc đàm phán rằng quan hệ đối tác này có thể bao gồm việc tăng cường hợp tác về đồng nội tệ và thanh toán xuyên biên giới (trong đó có hoán đổi tiền tệ).

Tờ báo này dẫn lời ông Warwick Powell, giáo sư thỉnh giảng tại Đại học Công nghệ Queensland (Úc) rằng "ba khu vực này mang tính bổ trợ cho nhau".

Ông Powell cũng nhận định sự hợp tác này sẽ không chỉ thúc đẩy dòng chảy thương mại và đầu tư mà còn khuyến khích sử dụng đồng nội tệ, từ đó giảm phụ thuộc vào đồng USD trong vai trò đồng tiền dự trữ toàn cầu.

Những liên kết mới này cho thấy các quốc gia đang "chủ động kiến tạo một trật tự đa cực mới dựa trên chủ quyền, tôn trọng lẫn nhau và lợi ích chung," ông Powell bổ sung.

Đánh giá về khả năng hợp tác, Thủ tướng Malaysia Anwar Ibrahim nhận xét vào hôm 27/5 rằng với tổng GDP đạt 24,87 nghìn tỷ USD và dân số khoảng 2,15 tỷ người, ASEAN, GCC và Trung Quốc được xem là một liên kết có "tiềm năng chưa được khai thác rất lớn" cùng "những cơ hội to lớn để thúc đẩy đổi mới và mở rộng đầu tư khu vực", đồng thời gợi ý về một hình thức đối tác kinh tế mới.

Một ngày trước đó, nhà lãnh đạo Malaysia đã chỉ trích việc Mỹ gần đây đơn phương áp thuế, cho rằng điều này đang khiến hệ thống thương mại toàn cầu "thêm căng thẳng."

"Chủ nghĩa bảo hộ đang trỗi dậy, trong lúc chúng ta đang chứng kiến hệ thống đa phương rạn nứt từng mảng," ông cảnh báo, đồng thời nhấn mạnh việc ASEAN vừa thành lập một tổ công tác địa kinh tế là "bước đi cần thiết, không chỉ để điều phối hành động mà còn để thể hiện quyết tâm và sự tự tin" trong bối cảnh khó khăn.

Sau khi ông Trump công bố các mức thuế quan, Trung Quốc đã có những động thái tái khẳng định mình là đối tác kinh tế có trách nhiệm hơn, ví dụ như chuyến đi của Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tới Việt Nam, Malaysia và Campuchia vào giữa tháng Tư.

Khoảng một tuần sau, Trung Quốc ra lời cảnh báo sẽ đáp trả các quốc gia ký kết thỏa thuận với Mỹ nếu những thỏa thuận đó gây tổn hại đến lợi ích của Bắc Kinh, trong bối cảnh cuộc chiến thương mại giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới đang có nguy cơ lôi kéo thêm nhiều nước khác vào cuộc.

Tuyên bố này được đưa ra sau khi xuất hiện thông tin Mỹ dự định gây sức ép buộc các chính phủ hạn chế thương mại với Trung Quốc để được miễn trừ hoặc giảm thuế quan từ Washington.

Vào ngày 26/5, ông Collin Koh, chuyên gia nghiên cứu thuộc Viện Nghiên cứu Quốc phòng và Chiến lược, trường Nghiên cứu Quốc tế S. Rajaratnam, Đại học Công nghệ Nanyang (Singapore), nhận định với Reuters rằng việc Mỹ gần đây áp thuế lên hàng hóa nhập khẩu có thể khiến các nước này nghiêng về đàm phán song phương hơn là đa phương, dẫn đến cách tiếp cận kém thống nhất hơn và vô tình tạo lợi thế cho Trung Quốc.

Khi được hỏi về việc Mỹ gần như áp đặt thuế đơn phương toàn diện, Tổng thư ký ASEAN Kao Kim Hourn nói với đài CNA rằng các hành động của ông Trump là một "hồi chuông cảnh tỉnh" cho các nước Đông Nam Á rằng "chúng ta không thể phụ thuộc vào bất kỳ thị trường hay quốc gia đơn lẻ nào."

"Chúng ta phải dựa nhiều hơn vào chính mình," ông nói trong cuộc phỏng vấn ngày 26/5. "Đó sẽ là thông điệp rõ ràng cho ASEAN trong thời gian tới."

Hôm 25/5, Bộ trưởng Đầu tư, Thương mại và Công nghiệp Malaysia, ông Tengku Zafrul Abdul Aziz, phát biểu trước báo giới ngay trước thềm Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 46 rằng khối này đã hoàn tất đàm phán nâng cấp Hiệp định Thương mại Hàng hóa ASEAN (ATIGA) và Khu vực Thương mại Tự do ASEAN – Trung Quốc (CAFTA).

Các hiệp định này dự kiến sẽ được ký kết vào tháng 10 tới, theo CNA.

CNA cho rằng những bước đi này thể hiện triển vọng thương mại giữa Trung Quốc và ASEAN đang ngày càng rõ ràng, nhằm đối phó với nguy cơ áp thuế từ Mỹ.