Cách Trung Quốc tăng tốc tiến vào Việt Nam giữa lúc Mỹ áp thuế

Các doanh nghiệp Trung Quốc đang mở rộng ở Việt Nam, dẫn đầu dòng vốn đầu tư và gửi lượng hàng kỷ lục tới Hà Nội, bất chấp lời kêu gọi "tách rời" từ Mỹ, trong bối cảnh hai nước láng giềng cộng sản tăng cường quan hệ, Reuters đưa tin.

Những động thái gần đây mà Hà Nội từng lâu nay tránh né vì lý do an ninh bao gồm các hợp đồng công nghệ nhạy cảm cho những tập đoàn viễn thông Trung Quốc như Huawei và ZTE; phê duyệt các khoản vay của Trung Quốc cho các tuyến đường sắt cao tốc; và việc cơ quan quản lý cho phép một hãng hàng không lớn sử dụng máy bay COMAC do Trung Quốc sản xuất.

Ông Alexander Vuving từ Trung tâm Nghiên cứu An ninh châu Á-Thái Bình Dương cho rằng Hà Nội đang xích lại gần Bắc Kinh, phản ánh chính sách lâu nay của Việt Nam về cân bằng quan hệ đối ngoại sau những cam kết đưa ra với Washington trong đàm phán thương mại.

Nhưng nếu xu hướng này tiếp diễn, Việt Nam "có thể trở thành một 'quốc gia bị giằng xé' hơn là một 'quốc gia xoay trục'", ông nói, cảnh báo rủi ro trong mối quan hệ với phương Tây.

Trong khi Việt Nam từng mở cửa nền kinh tế cho các tập đoàn và công nghệ Mỹ sau khi Washington dỡ bỏ cấm vận vào thập niên 1990, nước này vẫn duy trì sự thận trọng với Trung Quốc vì cuộc chiến năm 1979 và các tranh chấp chủ quyền ở Biển Đông.

Hiện nay, ảnh hưởng của Bắc Kinh ngày càng tăng, trong khi các mức thuế quan lại đang làm quan hệ với Mỹ trở nên căng thẳng hơn.

Các doanh nghiệp Trung Quốc hiện đưa ra những cam kết chuyển giao công nghệ – điều trước đây được coi là hiếm thấy – và ngày càng coi Việt Nam là một thị trường tiêu dùng hơn là chỉ một cơ sở lắp ráp, theo rà soát dữ liệu và phỏng vấn ngành của Reuters.

Theo Phan Xuân Dũng, nhà nghiên cứu tại Viện ISEAS–Yusof Ishak ở Singapore, mức thuế 20% mà Washington áp đặt đã thúc đẩy mạnh mẽ cho sự dịch chuyển này.

"Các quan chức Việt Nam không hài lòng với những gì họ coi là biện pháp mang tính trừng phạt của Mỹ, và điều này khiến họ phải phòng ngừa bằng cách nghiêng sâu hơn, về mặt kinh tế, với Trung Quốc," ông nói.

Bộ Ngoại giao Việt Nam và Nhà Trắng không phản hồi yêu cầu bình luận của Reuters. Bộ Ngoại giao Trung Quốc nói rằng việc hợp tác kinh tế mang lại lợi ích cho cả hai bên.

Kỷ lục nhập khẩu từ trung quốc

Bất chấp sức ép từ Mỹ yêu cầu giảm phụ thuộc vào công nghệ và linh kiện Trung Quốc, nhập khẩu từ Trung Quốc đạt khoảng 168 tỷ USD tính đến tháng 11 – tăng gần 30% so với cùng kỳ và đã vượt xa cả năm 2024, vốn cũng là một năm kỷ lục, theo dữ liệu của Việt Nam.

Gần một phần ba trong số này là linh kiện điện tử, thường được tái xuất trong các mặt hàng xuất sang Mỹ. Nhập khẩu hàng tiêu dùng – gồm rau củ và ô tô – cũng tăng.

Tâm lý bài Trung Quốc dần phai nhạt trong giới trẻ Việt Nam cũng góp phần thúc đẩy đà tăng này, song hành với nỗ lực của Bắc Kinh tìm kiếm thị trường mới trong bối cảnh bị Mỹ áp thuế, và khuyến khích các công ty Trung Quốc cạnh tranh trực tiếp với các doanh nghiệp nội địa.

Nhà sản xuất xe máy điện Yadea đã bán hơn 36.000 chiếc tại Việt Nam trong 10 tháng đầu năm, đứng thứ tư toàn quốc, theo dữ liệu đăng ký không công khai mà Reuters có được.

Dù còn kém xa VinFast – hãng dẫn đầu thị trường xe điện trong nước – Yadea là đối thủ chính của công ty này trên thị trường xe điện đang tăng trưởng nhanh, trong khi các hãng xe động cơ đốt trong như Honda và Yamaha đánh mất thị phần khi Việt Nam từng bước loại bỏ xe chạy xăng.

Tập đoàn xe điện BYD, vốn đang mở rộng mạng lưới đại lý và trạm sạc trên toàn quốc, cũng giữ kín số liệu bán hàng.

Yadea và BYD đều không phản hồi yêu cầu bình luận của Reuters.

Các nhà bán lẻ và tập đoàn công nghệ Trung Quốc cũng đang tiến sâu hơn vào thị trường Việt Nam.

"Một điểm đáng chú ý của thị trường bán lẻ TP HCM từ cuối năm 2024 là sự gia nhập và mở rộng của các thương hiệu Trung Quốc," công ty bất động sản CBRE nói vào tháng Tám, viện dẫn ví dụ sự lan rộng của các chuỗi như KKV tại TP HCM, cùng xu hướng tương tự ở Hà Nội.

TikTok, công ty thuộc sở hữu của ByteDance, là nền tảng mạng xã hội hàng đầu cho mua sắm tại Việt Nam, theo khảo sát tháng 10 của công ty nghiên cứu thị trường Q&Me.

Lazada, công ty thuộc tập đoàn Alibaba, nằm trong nhóm các sàn thương mại điện tử hàng đầu, trong khi Tencent là nhà đầu tư gián tiếp vào Shopee và Tiki – hai nền tảng bán lẻ trực tuyến lớn khác của Việt Nam.

Làn sóng nhà đầu tư mới

Đầu tư của Trung Quốc vào Việt Nam đã tăng trong nhiều năm, khi các nhà cung ứng dịch chuyển để tránh thuế quan của Mỹ.

Giờ đây, các liên doanh với đối tác Việt Nam trở nên phổ biến hơn, đôi khi bao gồm cả chuyển giao công nghệ, theo ông Steve Bùi, Chủ tịch Hội đồng Doanh nghiệp Việt – Trung.

Ngoài các thỏa thuận mật, 12 thành viên Trung Quốc của hội đồng đã chuyển giao hoặc có kế hoạch chuyển giao công nghệ cho đối tác Việt Nam trong năm nay, so với con số bằng 0 vào năm 2024 – một dấu hiệu cho thấy cam kết dài hạn, ông cho biết.

Trong số này có CNTE, doanh nghiệp được nhà sản xuất pin CATL hậu thuẫn, chuyên sản xuất hệ thống lưu trữ năng lượng bằng pin (BESS).

CNTE đã hợp tác với Delta E&C, công ty do ông Steve Bùi đứng đầu, để xây dựng một nhà máy ở miền Bắc Việt Nam, với mục tiêu xuất khẩu 250 container mỗi năm từ tháng 10/2026, theo chính ông Steve.

CNTE nói rằng họ đang cung cấp "hỗ trợ kỹ thuật".

Từ tháng 1 đến tháng 11, các doanh nghiệp Trung Quốc và Hong Kong đã cam kết hơn 6,7 tỷ USD, trở thành nhóm nhà đầu tư lớn nhất vào Việt Nam, theo dữ liệu chính thức.

Tại khu công nghiệp DEEP C – một trong những cụm công nghiệp lớn nhất miền Bắc – các nhà sản xuất Trung Quốc hiện chiếm một phần tư số doanh nghiệp thuê đất, tăng từ 10% năm 2019, theo ông Koen Soenens, giám đốc kinh doanh của khu.

Điều vốn được triển khai như một biện pháp phòng vệ thuế quan giờ đây trở thành một cách "phòng rủi ro không kém gì mục đích tăng trưởng", ông Dan Martin từ công ty tư vấn Dezan Shira nhận định.

Quy mô và sự đa dạng của các dự án Trung Quốc "đang tái định hình bức tranh công nghiệp của Việt Nam", ông nói thêm.