Giáo dục Việt Nam: Trầm kha căn bệnh thành tích
Nguồn hình ảnh, Nhat Lam
- Tác giả, Nhật Lam
- Vai trò, Gửi cho BBC từ Hà Nội
Cháu tôi học tại một trường tiểu học công lập có tiếng ở Hà Nội, năm vừa rồi trường phát động cuộc thi hùng biện tiếng Anh dưới hình thức gửi video clip. Lớp cháu cử một bạn học giỏi nhất môn tiếng Anh dự thi.
Xem clip của bạn cháu ai cũng tấm tắc khen ngợi. Với lối nói rất tự nhiên, đúng lứa tuổi, phát âm như người bản địa thế thì việc vào vòng chung kết sẽ nằm trong tầm tay. Ấy vậy mà bạn cháu bị trượt ngay từ vòng sơ loại với lí do không mặc đồng phục theo quy định.
Mặc dù cô chủ nhiệm đã giải thích vì bạn đó về quê ở với ông bà trong thời gian giãn cách nên không mang theo đồng phục nhưng luật vẫn là luật. Một học sinh xuất sắc đã bị loại khỏi một cuộc thi đánh giá năng lực ngoại ngữ nhưng lại chú trọng về phần trang phục ngay từ năm lớp 3 của đời học sinh.
Nếu nói những câu chuyện ban giám hiệu ưa hình thức chỉ có ở trường công lập thì chưa đúng vì căn bệnh này có cả ở khối các trường dân lập.
Cháu Khoai, con người bạn thân của tôi đang học tại một ngôi trường tư thục mà nói tên phụ huynh nào cũng biết rõ. Khi trường có hội diễn văn nghệ, cháu rất háo hức tham gia. Mẹ cháu, một người yêu nhạc kịch, đã khuyến khích cháu hát một bài trong vở "Những Người Khốn Khổ".
Vì phải diễn vai Cosette trong vở nhạc kịch về những người ở tận đáy của xã hội nước Pháp đầu thế kỷ 19, cháu Khoai phải ăn mặc rách rưới cho hợp vai diễn. Cháu diễn đầy tâm huyết và biểu cảm xong chỉ có lác đác vài tiếng vỗ tay với vẻ ngơ ngác đến tội nghiệp của ban giám khảo.
Còn một lớp khác đã tốn gần chục triệu thuê huấn luyện viên về dạy đội văn nghệ của lớp nhảy và hát rap rất tưng bừng. Đây là tiết mục được đánh giá cao nhất.
Những cuộc thi mà chưa thi đã biết kết quả không phải là cá biệt trong tâm thức phụ huynh ở Việt Nam. Họ, những phụ huynh có con học lực khá, tâm huyết tự sáng tác sản phẩm văn nghệ của mình, cũng chỉ biết chép miệng trước thực tế phũ phàng của giáo dục nước nhà.
Nguồn hình ảnh, Getty Images
Trên các website của từng trường học đều nêu ra những tầm nhìn, sứ mệnh, giá trị cốt lõi rất to tát. Tuy nhiên, chính ban giám hiệu lại chú tâm vào hiệu quả hình ảnh của những trang web, trang facebook nhằm mục đích quảng bá, tăng sức hút cho trường.
Nếu nhà trường hành động đúng với giá trị cốt lõi như "khơi nguồn sáng tạo" hay "sáng tạo, đổi mới"… thì những tiết mục văn nghệ "cây nhà lá vườn", những bài dự thi chất lượng nhưng về hình thức chưa được đẹp đã không bị gạt thẳng tay.
Bệnh thành tích
Mới đây, theo thông tin lan truyền trên mạng xã hội, phụ huynh cho biết lãnh đạo của một trường THCS trên địa bàn TP Hà Nội vì muốn đạt thành tích đã tìm cách loại bỏ một số học sinh có học lực kém ra khỏi kỳ thi vào lớp 10 sắp tới.
Theo đó, nhiều phụ huynh có con có kết quả học tập chưa cao đã được mời riêng tới trường gặp giáo viên chủ nhiệm, giáo viên bộ môn và giám hiệu trường yêu cầu ký cam kết không thi vào lớp 10. Trong trường hợp vẫn muốn thì học sinh phải chuyển sang trường tư để nếu bị thi trượt cũng không làm ảnh hưởng đến thành tích của trường.
Cũng từ thông tin chia sẻ trên, có những lớp có tới 50% phụ huynh bị mời tới trường với mục đich như trên khiến dư luận rất bức xúc. Trên các diễn đàn về giáo dục, nhiều phụ huynh bày tỏ đây không phải trường hợp đầu tiên mà sự việc này đã xảy ra nhiều năm và ở nhiều trường THCS.
Nguồn hình ảnh, Nhat Lam
Bà Trần Thị Nguyệt Quế, người có hơn 20 năm kinh nghiệm làm việc trong ngành giáo dục từ tiểu học lên đại học tâm sự: "Công việc của một giáo viên dạy cuối cấp THCS bao gồm việc tư vấn cho học sinh về việc lựa chọn môi trường học tập tiếp theo sao cho phù hợp nhất với năng lực và thế mạnh của mỗi học sinh.
"Tuy nhiên, nếu xảy ra việc giáo viên hay nhà trường yêu cầu phụ huynh viết cam kết không cho con em thi vào trường công thì cần xem xét lại công tác quản lý và/ hoặc chính sách của nhà trường bởi bản giám hiệu sẽ phải là đội ngũ đồng hành với giáo viên để hỗ trợ công tác tư vấn."
Căn bệnh thành tích trầm kha bao năm nay của ngành giáo dục phổ biến ở khối trường công nhưng cũng xuất hiện cả ở khối trường tư thục.
Là thành viên của một số diễn đàn về giáo dục, tôi được biết ở những trường tư thục dạng top đầu tại Hà Nội luôn có các lớp "đinh".
Dù sĩ số của những lớp này chỉ bằng 2/3 đến ½ sĩ số các lớp thường nhưng đây là những hạt giống tốt nhất với kỳ vọng sẽ mang về thành tích vẻ vang cho trường. Vào được những lớp chuyên chọn này đã khó, hàng năm các em vẫn phải trải qua một kỳ thi xếp lại lớp. Ai không đạt sẽ bị loại sang lớp thường hoặc thậm chí bị chuyển trường. Vì vậy, nhiều học sinh lớp "gà nòi" này luôn phải "sống trong sợ hãi", nơm nớp lo mình có thể bị loại bất cứ lúc nào.
Một số trường chuyên không tổ chức thi xếp lại lớp hàng năm mà xét duyệt lại dưới hình thức xét điểm tổng kết của năm trước. Nếu trung bình các môn dưới 8.0 cũng bị loại khỏi lớp chọn này. Cái gì cũng có giá của nó, những trường chuyên lớp chọn này thường đạt tỉ lệ trúng tuyển đại học rất cao, là bộ mặt và niềm tự hào của trường.
Nguồn hình ảnh, Nhat Lam
Học sinh chịu những áp lực gì?
"Đã lên lưng ngựa là phải phi" là tâm lý chung của học sinh các lớp chuyên chọn. Các em không có sự lựa chọn nào khác ngoài học. Áp lực không chỉ đến từ điểm số, thành tích của nhà trường mà có lẽ áp lực từ kỳ vọng của cha mẹ mới là tác nhân khiến con trẻ căng thẳng nhất.
Tác giả Nguyên Thảo viết trên tạp chí tâm lý học: "Sự kỳ vọng quá lớn từ bố mẹ là "hòn đá" đè nặng lên đôi vai của con cái. Chúng vẫn sẽ ngoan ngoãn vâng lời bố mẹ và thầy cô nhưng sâu bên trong là sự ức chế về tâm lý. Theo thời gian, những phẫn uất ngày một lớn dần khiến trẻ gặp phải những vấn đề tâm lý như hội chứng Self-Harm, căng thẳng thần kinh, rối loạn lo âu, trầm cảm… Ngoài ra, một số trẻ còn hình thành tâm lý thù địch bố mẹ vì cho rằng những mệt mỏi bản thân đang phải đối mặt là do gia đình gây ra."
Từ những vụ học sinh tuổi teen tự tử do áp lực học hành và áp lực từ cha mẹ liên tiếp xảy ra gần đây, có thể thấy các em tuổi dậy thì, lứa tuổi dễ bị tổn thương, là những người chịu áp lực từ mọi phía. Sự thấu hiểu của cha mẹ, nhà trường đối với các em đang bị che lấp bởi sự kỳ vọng quá lớn từ người lớn.
Căn nguyên của bệnh thành tích này còn đến từ những quy định của Bộ Giáo dục. Các Sở Giáo dục áp dụng cách tính điểm thi đua của các trường dẫn đến việc trường chạy theo thành tích, tỉ lệ đỗ cấp 3, tỉ lệ đỗ đại học. Áp lực do đó dồn lên các giáo viên tại cơ sở và cuối cùng lên các em học sinh.
Bệnh thành tích như một khối ung nhọt bao năm nay cần được Bộ Giáo dục mạnh tay và dũng cảm cắt bỏ. Chúng ta còn phải đợi đến bao giờ?
